9 december 2022
Zalig kerstfeest beminde heidenen
Vrijzinnigen die Kerstmis vieren, is dat niet ietwat bevreemdend? Immers, wat vrijzinnigen gemeen hebben is de veronderstelling dat goden vrijwel zeker niet bestaan. De meerderheid onder hen heeft een verlicht en humanistisch wereldbeeld.
Kerstmis is de verjaardag van de zoon van de christelijke god, al kunnen we ons met recht en rede afvragen of een maagd, genaamd Maria, op 25 december van het eerste jaar van onze jaartelling in Bethlehem werkelijk beviel van een zoon. Iedereen die het bloemetjes-bijtjesverhaal meekreeg, moet weten dat de woorden 'maagd' en 'zwanger' heel moeilijk te verzoenen zijn.
Kan dat christelijke verjaardagsfeestje ook voor niet-christenen een gelegenheid zijn om iets te vieren? Mijn stelling is: ja, vrijzinnigen vieren net zo graag Kerstmis als ieder ander, omdat het een hartelijke traditie is van het koude seizoen. De kerstboom, de opgesmukte stadskernen en de feestelijke versieringen bewijzen dat ook vrijzinnigen gehecht kunnen zijn aan Kerstmis. Bij een glas glühwein op de kerstmarkt kan het zomaar gebeuren dat we andere vrijzinnigen tegen het lijf lopen. De betovering van Kerstmis kan ook werken zonder degene te vieren waar het in het christendom allemaal om begonnen is.
Ik moet toegeven, tijdens de kerstperiode voel ik me al decennialang eerder thuis bij de kerstkraampjes dan bij de kerk ernaast. Toch ben ik nooit vergeten dat filosoof Jaap Kruithof het bijwonen van de middernachtmis ten zeerste aanbeval. Niet uit devotie maar omdat hij het gebeuren zo mooi vond. Mensen zingen Susa Nina mee, niet met ironisch geneurie, maar mooier en rondborstiger. Na de mis wensen ze elkaar 'Zalig kerstfeest'.
Ik heb altijd van de sfeer rond Kerstmis gehouden, van de lichtjes, het klatergoud, de glühwein en het samenzijn met geliefden. Maar dat alles had voor mij niets met Jezus te maken. Waarmee dan wel? Hoe komt het dat tantes en nonkels zich over de snelwegen een weg banen naar de andere helft van de familie die ze anders alleen van verjaardagskaarten kennen? Waarom keren studerende kinderen terug van hun Erasmus-verblijf in het buitenland? Waarom nemen neven en nichten, naast elkaar gezeten, een hap uit een gebraden gans of kalkoen?
Kerstmis is ook het feest van vriendschap en liefde. En van de familie. Die dingen zouden natuurlijk altijd gevierd kunnen worden, maar de meeste mensen vergeten al eens dat er iets te vieren valt. Vrijzinnigen hebben het niet nodig zich wekelijks tussen kerkmuren en pilaren te bevinden om te beseffen dat er zoveel goeds om hen heen is. Daarom nemen ze een gelegenheid als Kerstmis graag te baat om anderen te laten voelen: misschien zeg ik het je onvoldoende, maar je betekent wat voor me. Familie hoeft daarbij niet noodzakelijk in de klassieke zin te worden opgevat. Zelfs de eenzame vreemdeling kan er deel van uitmaken. En laten we niet vergeten dat Kerstmis ook een natuurlijke aanleiding heeft, de winterzonnewende, het keerpunt naar de langere en warmere dagen. De winterzonnewende werd al duizenden jaren vóór onze jaartelling gevierd tijdens heidense feesten die uitkijken naar het begin van de lente. In de oude Romeinse kalender viel het solstitium brumale, of de winterzonnewende, op 25 december en dus ligt de aanname voor de hand dat de katholieke kerk de winterzonnewende voor het verjaardagsfeestje van Jezus gekaapt heeft.
Toegegeven, de orgie van consumptie knaagt velen aan hun geweten. Zou het ons verwonderen mochten kinderen geloven dat Kerstmis een beroemde uitvinding is van Coca-Cola? Daarom is het misschien ietwat grappig om als vrijzinnige te verkondigen dat je van Kerstmis houdt. Je wekt zo vlug de indruk bezweken te zijn voor de lucratieve strategieën van reclamebureaus. Maar nog erger is toegeven dat je er echt aan toegegeven hebt.
Voor vrijzinnigen ligt de nadruk op een verlichte humanistische visie op de mens, waarin het gaat om wat ons verbindt. De positie van de mens in het christelijke wereldbeeld kan hiervan afwijken, maar er zijn ook overeenkomsten. Uiteindelijk belichaamt Kerstmis voor vele mensen het ideaal van vreedzame co-existentie tussen alle volkeren. En verlichte vrijzinnigen kunnen dit idee zonder voorbehoud onderschrijven.
Merry Christmas!
Meer van Johan Jacobs