2 maart 2023
ChatGPT wordt de McDonald's voor je brein
Een week geleden ontving ik een mail van de schooldirecteur van mijn kinderen. Het was een kort bericht, de inhoud was helder en gedecideerd: 'Tijdens de schooluren hebben de kinderen de telefoon niet nodig'. De evidentie van de boodschap deed me bijna vergeten een zucht van opluchting te slaken. Het gaat om een lagere school. Maar die zucht kwam toch, bij de gedachte dat mijn kinderen nu minstens nog enkele jaren gevrijwaard zijn van de dagelijkse porties digitale junk die ze later te slikken zullen krijgen.
Omstreeks datzelfde moment kreeg ik de oproep om me, als lid van de fraudecommissie van onze opleiding, te buigen over het eerste ChatGPT-geval. Een oordeel vellen over dit soort examenfraude bleek minder makkelijk dan gedacht. Steeds meer stemmen gaan op om het gebruik van deze technologie niet als fraude te bestempelen. Integendeel, AI-experts verkondigen dat het net slim is om er gebruik van te maken. Tenminste, als je het op een slimme manier gebruikt. Wie ooit last had van writer's block heeft nu de perfecte remedie voorhanden. En eenmaal geïntegreerd in de tekstverwerker kan de chatrobot je actief assisteren bij het schrijven, zo suggereerde een expert in het late avondjournaal van VRT. 'Zou je deze alinea niet anders beginnen?', zal de robot je vriendelijk vragen. 'En heb je hieraan al gedacht?' Steeds vaker klinkt het dat we niet meer zonder zullen kunnen.
Inmiddels biedt Amazon reeds meer dan tweehonderd elektronische boeken aan die deels of volledig zijn geschreven door ChatGPT. De chatbotboekenberg groeit met de dag. De reactie van Mary Rasenberger, voorzitter van de Amerikaanse auteursgilde, klonk even nuchter als de mail van onze schooldirecteur: als we niet ingrijpen, eindigen we met een hoop boeken van lage kwaliteit. Vanwaar dan toch al dat enthousiasme? Waarom zouden we zomaar capituleren voor de zoveelste nieuwe technologie, terwijl we goed weten dat die tot kwaliteitsverlies zal leiden?
_De auteur is dood
Onze tijd is hypergevoelig voor taalgebruik. Sensitivity reader is vandaag een job met groeipotentieel en we grijpen steeds vaker in op de taal, zelfs tot op het niveau van de grammatica, om de complexe schakeringen van onze identiteit weer te geven. Maar welke werkelijkheid schuilt er achter al die talige representaties? Hebben woorden echt het vermogen om de wereld te veranderen? Of zit dat vooral in ons hoofd? Weten we bijvoorbeeld wel zeker of die zorgvuldig uitgekamde en geknede teksten oprecht gemeend zijn? Het Roald Dahl-voorval toont alvast dat het evengoed om louter schone schijn kan gaan. De taal zelf zal je daarover geen uitsluitsel geven, het is een verraderlijk beestje.
Meer dan een halve eeuw geleden verklaarde de Franse filosoof Roland Barthes de dood aan de auteur. De betekenis van de tekst ontstaat in de lezer, stelde hij. Met zijn fameuze doodverklaring wilde Barthes de lezer emanciperen en aanvuren tot actieve en kritische lectuur. Sindsdien leerden we om teksten los van de intenties van de auteur te beoordelen, als een autonoom veld van betekenissen. In de nasleep van die omwenteling kun je je afvragen of het er zelfs nog toe doet dat er iemand is die de woorden werkelijk meent. Maakt het nog uit of er achter de zinnen op je blad of scherm een echte mens schuilt, met echte gedachten en gevoelens? Of gaat het er enkel nog om dat de lezer krijgt wat hij of zij wil?
Het ideaal van de geëmancipeerde lezer vergt volgehouden training in kritisch lezen. Zoniet dreigen die lezers op hun voetstuk te vervellen tot niet meer dan platte taalconsumenten die het recht opeisen om woorden en zinnen te laten aanpassen aan hun eigen behoeften en gevoeligheden. Het is precies deze evolutie die een stralende toekomst belooft voor de chatrobot. Hij serveert je de ideale hap: snel en efficiënt, volledig op maat. ChatGPT wordt de McDonald's voor je brein.
_Obesitas en welvaartsziekten
Is dit een nodeloos pessimistisch toekomstbeeld? Ouderwets en elitair? Misschien. We weten alvast hoe het junkfoodverhaal is gelopen. Ook de kant-en-klare maaltijd kwam er om het leven makkelijker te maken. We zouden werk en tijd besparen. Snelle snacks waren goedkoop, toegankelijk en verslavend lekker. Maar voor elke winst betaalt iets of iemand de prijs. De obesitasepidemie liet niet lang op zich wachten, met in haar kielzog een rist nare welvaartsziektes. Inmiddels is gezond voedsel steeds meer een voorrecht voor de hoger opgeleiden die de tijd (en dus het geld) kunnen uittrekken om zelf een maaltijd te bereiden. Wie van jongsaf werd overgeleverd aan het commerciële circus van goedkope suikers en vetten maakt weinig kans.
Zal het onze kinderen anders vergaan met de digitale brol die hen in de strot wordt geduwd? Ik denk aan al die jonge hersenen die nu al verslaafd zijn aan de dopaminekicks van het scherm. Ik denk aan de aandachtsbogen die alsmaar korter en slapper worden en aan idiote apps als TikTok, waarvan zelfs experts beweren dat die 'gemaakt is om mensen dom te maken en dom te houden'. Wat betekent het dan om te beweren dat je 'slim' kan omgaan met die nieuwe technologieën? Zullen digitaal verslaafde breinen het verschil nog kunnen smaken tussen goede teksten en middelmatige, zielloze schrijfsels? Of wordt ook dat het privilege van de hoger opgeleiden? Ik prijs me alvast gelukkig met een directeur die zijn leerlingen in bescherming neemt. Dat is vandaag misschien wel de strafste aanzet tot emancipatie die we onze kinderen kunnen geven.
(Dit artikel verscheen eerder in de krant De Standaard, 27 februari 2023. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Meer van Marlies De Munck