21 april 2023
Draagmoederschap en de discriminatie tussen spontane en maakbare voortplanting
Hoe commercieel mag draagmoederschap worden en is er niet dringend een wettelijke regeling nodig? Het zijn opnieuw actuele vragen, die opduiken bij de geboorteaankondiging van Maximiliaan in de media. Op 28 maart 2023 posten de artsen Guy T'Sjoen en Milan Vansevenant een foto op Twitter van hun baby, met als bijschrift: 'Maximiliaan, onze zoon, is op 19 maart 2023 geboren in Los Angeles, California. Hij was net iets te vroeg en kon dus duidelijk niet meer wachten om bij zijn 2 papa's te zijn.' De oorzaak van vroeggeboorte linken met het niet meer kunnen wachten op zijn twee papa's, verwacht je niet meteen van wetenschappers, maar het is hun emotioneel vergeven zegt de wetenschappelijke goegemeente.
T'Sjoen glundert en ziet er bijna even jong uit als zijn man alhoewel hij zeventien jaar ouder is, zo lees ik in een uitgebreid interview in Knack de dag nadien. Op 6 december 2022 verscheen een boek van T'Sjoen: Fit op 50, over gezond eten en bewegen voor de bewuste man. Maar dit terzijde. Beiden willen een duidelijk statement maken inzake draagmoederschap. Waarop wacht België om draagmoederschap wettelijk te reguleren zodat de wensouders van bij de geboorte ook de wettelijke ouders zijn en een volwaardig gezin kunnen uitbouwen? Hoelang zal het nog nodig zijn om uit te wijken naar Canada en de VS of naar India, Roemenië en Georgië voor de minder kapitaalkrachtigen, waar de draagmoeders spijtig genoeg uitgebuit worden?
België is een land waar tot op heden geen wetgeving is die draagmoederschap regelt of verbiedt (nullum crimen sine lege), maar wensouders geen juridische zekerheid hebben omdat er andere wetten zijn die interfereren. Bij een beroep op een draagmoeder kan deze het kind pas na de geboorte ter adoptie afstaan na twee maanden bedenktijd of ze het toch niet wenst. Ik wil het hier niet hebben over het juiste woordgebruik: een draagmoeder wil en mag geen moeder zijn (mater semper certa est), 'wensouders' veronderstelt dat 'gewone' ouders hun kind niet wensen? Woorden doen er nochtans toe, dat weten we al langer dan woke.
Wat betekent 'commercieel' in het licht van eeuwen zakelijk gearrangeerde huwelijken met noodzakelijke kinder'wens', in het Verhaal van Vlaanderen bijvoorbeeld? T'Sjoen en Vansevenant zijn vanaf Maximiliaans geboorte de wettelijke ouders in Californië. Dat heeft geld gekost maar dat was transparant en op voorhand vastgelegd door onderlinge contracten tussen de advocaten van de draagmoeder, van de wensouders en van de organisatie Same Love Surrogacy. Geen sprake van commerciële uitbuiting, noem het gecompenseerd draagmoederschap. Sommige Vlaamse parlementariërs kiezen voor 'altruïstisch' als woordgebruik voor het wettelijk jargon.
In de discussie over welk bijvoeglijk naamwoord gaat men voorbij aan de fundamentele vraag of draagmoederschap discriminatie veroorzaakt en ethisch verantwoord is. Waalse parlementariërs met de socialistische vrouwen voorop, vinden het uitbuiting en instrumentalisering van het vrouwelijke lichaam, redenen waarom het in Frankrijk verboden is en het dossier bij ons op parlementair vlak nog altijd vastzit na het eerste wetsvoorstel nu al twintig jaar geleden.
'We gaan een kindje maken' wordt soms al lachend gezegd bij koppels of personen die voortplanting op een natuurlijke wijze hun weg willen laten gaan. Zij moeten niet voldoen aan opgelegde criteria en kunnen bij 'gelukte' zwangerschap en bevalling zich meteen laten registreren op de geboorteakte als moeder en vader, moeder en meemoeder of als moeder alleen. Het is een culturele en politieke verworvenheid van de jaren '60 en '70 van de vorige eeuw. Voortplanting uit liefde voor elkaar, al dan niet zonder wettelijk huwelijk en gelijkwaardige erkenning van het kind en de alleenstaande moeder sinds het arrest Marckx in 1979. Het begin van deze eeuw luidde het lesbisch huwelijk in en sinds 2014 is de meemoeder gelijkgesteld met een echtgenoot. Geen discriminatie meer, zoals het in de verklaring van de rechten van de mens in algemene termen werd opgesteld en gaandeweg gespecifieerd. Geen discriminatie meer? Tenzij voor de vader alleen, de meevader of de vader als derde. Zij moeten nog altijd de moeilijke, soms onmogelijke weg van adoptie afleggen terwijl de draagmoeder er afstand moet van doen.
En bij wie het spontaan niet 'lukt' of onmogelijk is? In welke mate zijn zij gediscrimineerd? Vroeger moesten ze zich neerleggen bij de 'natuur' zoals sommige religies nu nog vooropstellen, als opdracht of straf van hun god. Sinds de jaren '80 van vorige eeuw is het maken van een kindje echt 'maakbaar' en waarschijnlijk niet meer terug te schroeven door welke religie ook. Onvervulde kinderwens scoort blijkbaar zo hoog, zowel in de identiteitsontplooiing als het voortbestaan van de de familiale genetische lijn, dat maakbaarheid stilaan algemeen aanvaard wordt. Het aantal miljoen kinderen in vitro verwekt is niet meer te tellen, als het maar aan criteria voldoet. Criteria die gaandeweg verruimen maar voorlopig nog doordrenkt zijn van het normale, gezonde mensbeeld, het doorgeven van eigen identiteit binnen het gezin als hoeksteen, al dan niet met de hulp van draagmoeders, gescreend door psychologen en maatschappelijk werkers. Discriminatie dus, die voorlopig onoplosbaar blijft?
Maakbare voortplanting met laag- of hoogtechnologische hulp zal waarschijnlijk nooit alleen op vraag en met toestemming van een mogelijke derde in ons land toegelaten worden als zelfbeschikkend patiëntenrecht. Zelfs deMens.nu gaat spijtig genoeg niet zover in hun memorandum van 2019 en De Maakbare Mens moet het noodgedwongen bij informeren houden. Moet men dan spontane voortplanting aan voorwaarden opleggen en laten screenen om de discriminatie op te heffen? Sommige parlementariërs die nu al kinderen willen ontzeggen aan sommige mensen met afhankelijkheidsproblemen of beperkingen, zullen graag instemmen.
Maar misschien moeten we nog wat wachten, dat doen we nu toch al twintig jaar sinds het eerste wetsvoorstel inzake draagmoederschap. Wachten op de wetenschap die een maakbare non-discriminatieve voortplanting bezorgt. Iedere persoon zijn, haar, hun kind, buitenbaarmoederlijk gekweekt en gegroeid. Utopisch? Recent werd een muis gebaard met een eicel gemaakt uit een zaadcel. 'The mice with two dads: scientists create eggs from male cells'. (Nature, 9 maart) Een oplossing voor wettelijke vaders op de geboorteakte maar nog niet voor het baarmoederschap, want nog altijd een draagmoeder nodig.
_Addendum
T'Sjoen en Vansevenant komen er duidelijk voor uit en schakelen bewust de media in die er gretig op ingaan. Twee vaders en geen moeder. Wel een gekende draagmoeder en gekende eiceldonor die het DNA geeft, maar die geen verdere rol in de opvoeding zullen spelen. Geen onderscheid tussen biologische vader en meevader, alhoewel die meevader op de geboorteakte in België nog moet gevalideerd worden door 'een progressieve stadsambtenaar in hun thuisstad' ….
Wie de biologische vader is houden ze geheim, dat is privé. Of ze dit Maximiliaan zullen mededelen is een vraag die voorlopig in de media niet aan bod komt.
Afstammingsinformatie is in België een heikel punt. Sommige parlementsleden van verschillende partijen willen draagmoederschap koppelen aan afstammingsinformatie voor donor- en adoptiekinderen. De vzw Donorkinderen is niet zo gelukkig met de media-acties van de twee artsen. Hun woordvoerder, Steph Raeymakers, vindt het helemaal niet progressief om met heel veel geld een kind te gaan kopen in het buitenland en vervolgens beleidsmakers onder druk te zetten om het ook te erkennen. Zij is wel formeel inzake de donorkinderen: 'Anonieme donatie moet eruit, bij alle mogelijke vruchtbaarheidsbehandelingen'. Zij is dan ook geen voorstaander van het recente driesporenbeleid van het Raadgevend Comité voor Bio-Ethiek omdat wensouders nog altijd kunnen kiezen voor een anonieme donor en een anonieme draagmoeder in landen waar geen wettelijke registratie is. Het Vlaams Afstammingscentrum, dat donorkinderen, geadopteerden en metissen uit de kolonie ondersteunt, deelt die mening.
Meer van Marc Cosyns