5 mei 2023
Blue Jeans
Recent viel mijn oog op een artikel van Jesse Brouns in Knack, waarin hij de geschiedenis van de iconische Levi’s 501 schetst die 150 jaar geleden het levenslicht zag. Summier haalt hij in dat verband enkele etymologische weetjes aan, die op hun beurt dan weer dingen in mij wakker roepen. Tegelijkertijd intrigeerden die mij, omdat ik ze in deze gepolariseerde tijden meteen associeerde met een reeks maatschappelijke fenomenen.
In 1996 voerden de zomermaanden mij naar het Zuidwesten van Frankrijk. Vanop de Quai des Jacobins bewonderde ik in Castres uiteraard het beroemde stadsgezicht dat zich op de andere oever van de Agout vertoonde. Een kleurrijk ensemble van een reeks oude huizen, zoals je dat in iedere gids of op elke postkaart van de streek vindt afgebeeld. Een rij houten gevels, stuk voor stuk in pasteltinten geverfd. En hier dook voor de eerste keer de benaming op van die specifieke kleuren. Ik had er tevoren nog nooit bij stilgestaan waar die vandaan kwam. Dat zou Toulouse mij duidelijk maken.
Kuieren doorheen deze universiteitsstad leerde mij niet enkel haar monumenten kennen, maar reveleerde me tegelijk een aantal facetten over haar geschiedenis. Zoals de economische bloei die ze gekend had op het eind van de 15e eeuw, en dit in zeer belangrijke mate door de handel in kleurstoffen … met name pastel. Dit is de Franse benaming voor een toenmalige nieuwe plant die geteeld werd in de omgeving van Toulouse, Albi en de Lauragais. De bladeren werden tot pulp verwerkt die men zuiverde en droogde, waarna men er textiel mee kon kleuren. Dit product werd via Bordeaux geëxporteerd naar Bilbao, Londen, Antwerpen en Hamburg. Midden 16e eeuw hadden de Spanjaarden echter een nieuwe plant ontdekt in Amerika, die veel eenvoudiger te bewerken viel: indigo. De etymologie van dit woord verraadt dat men de Nieuwe Wereld toen nog aanzag als de oostkust van 'Indië’.
In de toeristische brochure van Nîmes werd aan deze geschiedenis een vervolg gebreid. Want de stof van onze populaire blue jeans is vermoedelijk uit deze stad afkomstig. Men zou er afval van zijde vermengd hebben met andere textielvezels. In de 17e eeuw gebeurde dit eerst met wol, en later in de 19e met katoen. Op die manier kwam men tegemoet aan de vraag naar goedkope en stevige weefsels. Een intensieve handel met de Verenigde Staten volgde, waar namelijk een grote afzetmarkt bestond voor dit type stoffen als kleding voor de zwarte slaven in de plantages.
Meteen wordt mij ook een hele etymologie duidelijk. De Fransen namelijk noemden de kleurstof niet 'indigo’, maar wel 'blauw uit Genua’, bleu de Gênes, omdat de invoer ervan via die Italiaanse havenstad gebeurde. Op hun beurt spraken de Amerikanen dit dan weer met een Engelse tongval uit. Vandaar blue jeans. En aangezien het weefsel uit Nîmes afkomstig was, heette het in Frankrijk serge de Nîmes, wat langs de andere kant van de oceaan dus 'denim’ is geworden …
Ik heb me nooit kunnen voorstellen – wanneer ik in een spijkerbroek over straat loop – welke geschiedenis ik met me meedraag. En dat vooral geeft me te denken als ik mensen van kleur door de stad zie paraderen. Want homo’s mogen de roze driehoek uit de concentratiekampen dan wel geadopteerd hebben als embleem van hun emancipatie, ik heb zo mijn gerede twijfels als ik zwarten in hun jeans voor mij uit zie wandelen, of het inderdaad in hun bedoeling ligt dit kledingstuk als vlag of als symbool te gebruiken voor hun strijd tot gelijkberechtiging. Ik vrees veeleer dat zij niet beseffen hoe zij te koop lopen met een product dat hun onderdrukking verzinnebeeldt en hoe zij door de aanschaf ervan ook nog eens de ondernemingen rijker maken die in het verleden al zoveel geld verdiend hebben via de slavenarbeid van hun voorouders.
De kleren die je aantrekt worden vandaag nochtans niet langer met een neutrale bril bekeken. Men dissecteert ze en legt elke vezel ervan onder de microscoop. Het debat over de culturele toe-eigening wil ik hier niet in detail overdoen. Mag een blanke nu ja dan neen een keffiyeh (Palestijnse sjaal) dragen? En als je de gemoederen echt wil verhitten, voer dan een discussie over de dreadlocks. De zwarte auteurs zijn het er trouwens zelf niet over eens. Ethel Dilouambaka bijvoorbeeld publiceerde in december 2022 nog een artikel waarin ze erop wees dat dit type van haardracht niet zomaar gekoppeld mag worden met één wel bepaalde bevolkingsgroep. Dreadlocks werden en worden gevonden in alle tijden en in talrijke culturen. De oudste sporen ervan gaan terug tot de Minoïsche beschaving op Kreta in 3600 vóór onze tijdrekening.
En bovendien, hoe valt dat te rijmen met een ontvoogdingsstrijd als men nu ook al stringente richtlijnen uitvaardigt voor wat jongeren wel of niet mogen dragen. Dat brengt me de tijd van Mao in herinnering, toen iedereen moest getuigen van het anti-imperialistische gedachtegoed door het dragen van een Zhongshanpak. In China. In een dictatuur. Met 40 tot 70 miljoen doden op de teller. Óók voor de 'goede zaak’.
Jonge mensen een kwaadaardige inborst toedichten omdat ze met hun dreadlocks zouden getuigen van schrijnende scheve machtsverhoudingen, dat lijkt me toch wel een brug te ver. Het is wat Tinneke Beeckman een typische illustratie noemt van het systematisch denken in termen van een slachtofferrol. De Senegalees, Mohamed Mbougar Sarr, voegt er in zijn prijsboek uit 2021 aan toe dat alleen een minderheid zo karikaturaal en onhandelbaar kan zijn … dezelfde minderheid die er altijd op uit is zich overal vertegenwoordigd te zien. Of nog Griet Vandermassen: 'Die hele slachtoffercultuur van minderheidsgroepen dreigt een spelletje te worden: wie is het hardst beledigd en wie is er moreel het zuiverst’.
Meer van Rudy Van Giel