Ik volg de redenering van Truwant, maar als cognitief psycholoog wil ik graag nog iets dieper graven. Uiteraard is niet iedere ongenuanceerde uitspraak een mening. Wat mij fascineert is wat mensen beweegt om ongefundeerde uitspraken te doen, waarom we soms wel bereid zijn om een mening te herzien en op andere momenten op dogmatische wijze vasthouden aan een eenmaal gevormde overtuiging.

Een cruciaal gegeven is natuurlijk dat we onmogelijk alles over een bepaald onderwerp kunnen weten, waardoor we uiteraard de beschikbare informatie moeten wegen vooraleer we een bepaald standpunt in kunnen nemen. Interessant is dat een eenmaal gevormd standpunt zeer resistent is tegen verandering. Ons brein lijkt alleen maar bevestiging te zoeken voor een opinie die eenmaal gevormd is; een eigenschap die meer dan driehonderd jaar geleden werd opgemerkt door Sir Francis Bacon, die hierover het volgende opmerkte: 'The human understanding when it has once adopted an opinion draws all things else to support and agree with it'. Deze eigenschap staat tegenwoordig bekend als de confirmatiebias en is inmiddels onderwerp van talloze cognitief-psychologische studies geweest.

Een van de meest opzienbarende gevolgen van menselijke confirmatie werd reeds in 1960 gepubliceerd door de Britse Psycholoog Peter Wason. Wason gaf zijn proefpersonen de cijferreeks 2-4-6, met de mededeling dat die reeks voldeed aan een verborgen regel. De proefpersonen moesten achterhalen wat de regel was. Ze moesten dat doen door een nieuwe reeks van drie cijfers te genereren, die op te schrijven en de reden te noteren waarom ze deze reeks hadden gekozen. Daarna moesten ze aan Wason vragen of de nieuwe reeks al dan niet aan de regel voldeed. Wanneer de proefpersonen dachten de regel te hebben gevonden, moesten ze dat melden, waarna Wason vervolgens aangaf of de regel correct was of niet. Wanneer de voorgelegde regel incorrect was, moesten de proefpersonen verdergaan totdat ze de regel hadden gevonden, het opgaven, of de toegewezen tijd (45 minuten) verstreken was. De verborgen regel was overigens heel eenvoudig, namelijk drie cijfers in oplopende volgorde.

Hoewel de taak bedrieglijk simpel lijkt, waren de resultaten van Wasons experiment vrij dramatisch: slechts 21% van de deelnemers vond de regel bij de eerste poging en 28% vond hem nooit. Hoe komt dat? Een belangrijke reden was dat proefpersonen bleven vasthouden aan hun confirmatiebias en als gevolg daarvan alleen maar cijferreeksen gingen genereren die consistent waren met hun hypothese.

Waarom is het zoeken naar bevestiging dan zo'n inefficiënte strategie? Een van de beperkingen is dat we niet kunnen differentiëren tussen verschillende hypothesen. Stel dat we vermoeden dat een tekort aan een bepaalde voedingsstof (X) uniek gerelateerd is aan een huiduitslag (Y). Uitgedrukt in termen van de formele logica kunnen we onze hypothese formuleren in de vorm: ALS (gebrek aan) x DAN y. Met andere woorden een tekort aan X moet een noodzakelijke voorwaarde zijn voor Y. We kunnen deze hypothese testen door mensen een X-arm dieet aan te bieden en te observeren of Y optreedt. Zoals we observeren dat een gebrek aan X resulteert in Y kunnen we inderdaad vaststellen dat een gebrek aan X inderdaad een voldoende voorwaarde is voor Y. Maar is het ook een noodzakelijke voorwaarde? Met andere woorden is de huiduitslag (Y) ook indicatief voor een gebrek aan X? Mogelijk zijn er nog andere oorzaken voor Y en deze kunnen we alleen maar vinden wanneer we actief op zoek gaan naar tegenvoorbeelden, gevallen van Y waarin geen deficiëntie aan X optreedt. In het geval van de simpele cijferreeksen kunnen we een onjuiste hypothese ook alleen maar ontkrachten door cijferreeksen te genereren die niet consistent zijn met onze hypothese en in het geval van Starship, gaat het om de simpele vraag wat anders is aan een moderne raket dan aan de klassieke maanraketten van 50 jaar geleden. Eenvoudige vragen, maar gek genoeg slaagt het menselijk brein er vaak niet in om ze te bedenken.

Een mening lijkt dus te bloeien bij de gratie van onvolledige kennis en is – eenmaal gevormd – bijzonder resistent tegen verandering. Waarschijnlijk is ons brein geëvolueerd om te generaliseren en dus om bevestiging te zoeken. In onze moderne maatschappij begint deze vaardigheid ons echter flink parten te spelen en lijkt de neiging tot confirmatie eerder een maladaptieve aanpassing te worden. Wat zijn de consequenties van onze confirmatiebias? Kunnen we onze opinies nog aanpassen en zo ja, onder welke omstandigheden? In een volgende tekst tracht ik hier uitgebreider op in te gaan.