27 mei 2024
Mijn schoonmoeder is een persoon met dementie
Het zou wel in orde komen met die nieuwe wetswijziging betreffende euthanasie, zei ze lachend tegen haar schoonzoon, die ook haar cardioloog was. Ze zou haar echtgenoot met zijn uitgezaaide darmkanker tot het einde ondersteunen, tot zo ver hij wou. Nadien was het haar beurt, als ze niet meer wist wie ze was, misschien haar dochter nog herkende maar haar cardioloog niet meer, grapte ze.
Humor hield haar recht ook al slofte ze al een beetje. Wat ze niet besefte en haar schoonzoon ook niet zag of niet wou zien, was dat de dementie bij haar progressief sterk toenam. Haar man bood haar tot op zijn einde nog de structuur. Hij geraakte in coma, kreeg euthanasie en haar wereld stortte in elkaar.
Ze kon bij haar dochter en schoonzoon verblijven tot het wat zou opklaren, als de dood van haar echtgenoot wat verteerd zou zijn … maar het klaarde niet meer op. Bij momenten wist ze niet meer dat haar man gestorven was en dwaalde ze in het huis rond op zoek naar hem. Maar dit was haar huis niet, besefte ze bijwijlen en ze kwam in opstand, werd kwaad op haar dochter. Alleen hun favoriete operamuziek kon toen soelaas brengen en soms zijn foto op het gedenk- en rouwprentje.
De ontnuchterende rust kwam er met: 'Toch raar dat ik het niet meer wist. En ik was erbij als hij gestorven is? Hij is zo goed voor mij geweest.'
'En jij voor hem', bevestigde zijn dochter, 'wat zou hij zonder jou geweest zijn? Ik ben toch blij dat hij met zijn wilsverklaring euthanasie gekregen heeft. Zou jij dat nog willen?', probeerde ze voorzichtig.
'Hij was toch wel echt onhandig, hé', lachte ze als antwoord en vertelde de anekdote die ze al zoveel verhaald had en nog niet vergeten was … Wat ze wel vergat, was dat ze in deze fase van haar dementie er eigenlijk zelf niet meer wou zijn.
'Wat kunnen we doen?', vraagt de collega aan mij. 'Is er echt niets veranderd of mogelijk geworden met die wijzigingen van de wet in deze legislatuur? Je zei mij dat minister Van Tighelt of zijn overheidsdienst wel iets zou mededelen aan de artsen. Heeft hij al iets gecommuniceerd met ons, ik heb in alle geval niets gekregen.'
'Ik vrees van niet', antwoord ik, 'maar de voorzitter van zijn partij maakt zich sterk dat euthanasie en abortus in de grondwet ingeschreven zullen worden, naar het voorbeeld van Frankrijk wat abortus betreft, bij middel van artikel 195 dat voor herziening vatbaar is geworden'.
'Ik geloof het niet', zegt de collega. 'Ik was vorige dinsdag 14 mei op een boekvoorstelling van het Humanistisch Verbond met een politiek debat en er was geen animo bij de politieke partijen die waarschijnlijk de meerderheid zullen krijgen.'
Ik bevestig zijn vermoeden maar geloof wel dat er eindelijk een evaluatie van de wetgevingen rond het levenseinde zal komen. Ik zal er alles aan doen om dat te koppelen aan een periode van gedoogbeleid zoals sommige politici dit toch ook meer en meer als opportuun zien. We moeten eerst de mogelijkheden van stervensbegeleiding in complexe situaties zoals bij verworven wilsonbekwaamheid onderzoeken en 'uitproberen', vooraleer specifieke richtlijnen en aparte strafwetgeving te creëren. Vele collega's uit de palliatieve zorg denken dit ook en de situatie in Nederland heeft dit eens te meer bewezen.
'Zou je in zulke periode van gedoogbeleid mijn schoonmoeder willen begeleiden en euthanasie kunnen toepassen?', vraagt hij aarzelend. 'Ik besef nu maar al te goed dat ik niet als een soort van huisarts, zelfs niet als cardioloog had moeten zorgen voor haar en haar man, maar in die tijd zouden ze het als affront beschouwd hebben dat hun schoonzoon dat zou weigeren.'
'Dat is waar, maar nu in de opleiding van artsen kaarten we dit aan en raden dit af vanuit ethische reflectie hierover. Je bent als familielid belangrijker als mantelzorger!'
'Mantelzorger, daar zeg je wat, ik hoop dat wij en vooral mijn echtgenote het blijven aankunnen om haar bij ons thuis te houden. Zolang ze mij herkent, wil ik voor haar zorgen als dochter, zegt ze.'
'Met de hulp van thuis-, dementie- en palliatieve zorg', zeg ik, 'want je kan geen 24 op 24 uur voor haar zorgen, je moet je durven laten helpen zodat je vooral kwalitatieve tijd met haar kunt doorbrengen.'
'Ik zie dat wel zo' zegt hij, 'mijn schoonmoeder is een persoon met dementie, een persoon die ik graag zie en die zorg nodig heeft, maar ook iemand waar ik wil voor zorgen dat ze als persoon nog wat kwalitatief verder kan leven met haar humor, maar ten slotte ook als persoon kan sterven. Ik wil ze daarin begeleiden ook als het wettelijk zogezegd niet mogelijk is, want ethisch denk ik juist te zullen handelen, maar ik zal je hulp nodig hebben'.
'Ik wil die verantwoordelijkheid als haar toekomstige huisarts zelf opnemen, dat hoef je niet als familie te doen. Dat heeft een casus in Nederland ook bewezen. En laat ons hopen dat we het transparant kunnen meedelen als voorbeeld ter ethische reflectie en politieke discussie.'
Ik geef hieronder de relevante juridische informatie, met tussendoor mijn commentaar.
_Euthanasiewet versie 2.0?
Het Staatsblad van 29 maart maakte de wet van 27 maart 2024 houdende bepalingen inzake digitalisering van justitie en diverse bepalingen I-bis bekend. Deze titel laat het niet vermoeden, maar hoofdstuk 10 met de artikelen 134 tot en met 140 bevatten een aantal wijzigingen, aanpassingen, zelfs nieuwe bepalingen voor de wet betreffende de euthanasie van 28 mei 2002 (euthanasiewet). Deze versie 2.0 trad in werking op 8 april.
In deze bijna voorbije regeerperiode (2019-2024) zou men de euthanasiewet evalueren, aanpassen waar nodig, zo mogelijk opnemen in de hernieuwde wet patiëntenrechten.
Wat de evaluatie betreft is het bij een onbesproken wetsvoorstel gebleven. Van opname in de hernieuwde wet patiëntenrechten kon geen sprake zijn volgens de CD&V, ondanks de eerbare pogingen van minister Vandenbroucke. Aanpassingen zijn er wel gebeurd, omdat het juridisch was vastgelegd, evenals een aantal nieuwe bepalingen om de uitvoering van de wet toegankelijker te maken. Ik zet ze even op een rijtje ter herinnering:
_Wet van 15-03-2020
- De wilsverklaring is geldig voor onbepaalde duur/
- Specifieke situatievoorwaarde van de vertrouwenspersoon bij uitvoering wilsverklaring/
- Geen enkele al dan niet schriftelijke clausule mag een arts beletten om met inachtneming van de wettelijke voorwaarden euthanasie toe te passen/
- Bij weigering op grond van gewetensvrijheid euthanasie toe te passen, moet de patiënt of de eventuele vertrouwenspersoon tijdig en ten laatste binnen zeven dagen na de eerste formulering van het verzoek verwittigd worden, de redenen van weigering toegelicht en de patiënt of de vertrouwenspersoon doorverwezen worden naar een andere aangewezen arts/
- Bij weigering op een medische grond, dient de patiënt of de eventuele vertrouwenspersoon tijdig verwittigd te worden, waarbij de redenen van weigering toegelicht worden en opgetekend in het medisch dossier van de patiënt/
- De arts die weigert in te gaan op een euthanasieverzoek moet de patiënt of de vertrouwenspersoon in elk geval de contactgegevens bezorgen van een centrum of een vereniging die in euthanasierecht zijn gespecialiseerd, alsook op vraag van de patiënt of de vertrouwenspersoon, binnen vier dagen volgend op die vraag het medisch dossier van de patiënt bezorgen aan de aangewezen arts.
_Wet van 18-05-2022
Toevoeging hoofdstuk V/1 'Financiële bepalingen': De Koning kan, bij een besluit vastgesteld na overleg in de Ministerraad, voorzien in een vergoeding voor de arts die de euthanasie toepast. Hij kan het bedrag, de voorwaarden en de modaliteiten van deze vergoeding bepalen evenals de regels voor de betaling van deze vergoeding.
Tot op heden heeft de koning nog niets voorzien … De kosten voor de vergoedingen worden trouwens niet door de koning betaald maar aangerekend op de globale jaarlijkse begrotingsdoelstelling van de verzekering voor geneeskundige verzorging van het Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering. Datzelfde RIZIV betaalt ook de geraadpleegde artsen uit via het LEIF-consortium maar dat betreft een andere aparte wetgeving. Het uitbetaalde bedrag daarvan is heden 191 euro.
_Wet van 19-06-2023
In de euthanasiecommissie moeten van de acht leden doctor in de geneeskunde slechts minstens twee i.p.v. vier, docent, hoogleraar of emeritus hoogleraar aan een Belgische universiteit zetelen.
Tja, men geraakte nooit aan het quorum omdat de functie van commissielid als zinloos werd ervaren en onderbetaald, beweren boze tongen …
_Wet van 27-03-2024
- De arts en bij minderjarigen ook de psycholoog die het verplichte advies verleent aan de uitvoerende arts, kan niet worden bestraft als 'dader of deelnemer' aan strafbare feiten waaraan de uitvoerende arts zich schuldig zou hebben gemaakt/
- Opheffen van de anonimiteit van het registratiedocument. Na iedere euthanasie moet het document met naamgegevens aan de leden van de euthanasiecommissie worden bezorgd. Het kan ook aan het administratief personeel van de commissie worden meegedeeld maar aan geen andere persoon of instantie en dit om de privacy te kunnen vrijwaren/
- Garanderen van de onpartijdigheid door het niet deelnemen van een lid van de commissie wanneer deze betrokken partij is/
- Toevoeging hoofdstuk V/2 'strafbepalingen' met drie nieuwe artikelen die ik letterlijk meegeef:
§ 1. De arts die een euthanasie uitvoert, waarbij een van de grondvoorwaarden bepaald in artikel 3, § 1, derde of vierde gedachtestreepje of artikel 4, § 2, eerste lid, 1e tot 3e streepje, niet wordt nageleefd, wordt gestraft met opsluiting van tien jaar tot vijftien jaar.
§ 2. De arts die een euthanasie uitvoert, waarbij één of meerdere van de procedurele voorwaarden bepaald in artikel 3, § 2, 3° en 7°, en § 3, 1°, of artikel 4, § 2, tweede lid, 1°, niet worden nageleefd, wordt gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot drie jaar en een geldboete van 26 euro tot 1.000 euro, of een van die straffen alleen.
Indien verzachtende omstandigheden aanwezig zijn, kunnen de gevangenisstraf, de werkstraf, de autonome probatiestraf en de geldboete respectievelijk tot beneden acht dagen, vijfenveertig uren, twaalf maanden en zesentwintig euro worden verminderd, zonder dat zij lager mogen zijn dan politiestraffen. De rechter kan ook een van die straffen afzonderlijk toepassen.
§ 3. De bepalingen van boek I van het Strafwetboek, met inbegrip van hoofdstuk VII en artikel 85, zijn van toepassing op de misdrijven bepaald in dit artikel/
Wat betekent dat allemaal in mensentaal hoor ik je terecht denken en vragen? Het belangrijkste maar ook jammerlijkste is dat er voor de patiënt niets verandert! Dat de euthanasiewet voornamelijk geschreven was voor de artsen wisten we al van in 2002. Dat wordt nu nog eens bevestigd: artsen die adviezen geven, kunnen niet meer gestraft worden en uitvoerende artsen krijgen een lichtere straf voor (procedure)fouten. Ik schreef bijna dat artsen geen angst meer hoeven te hebben voor een assisenproces, maar zelfs dat is niet zeker want voor alle duidelijkheid: de arts die zonder een geldig actueel geschreven verzoek of een geldige voorafgaande wilsverklaring het leven van een patiënt beëindigt, blijft een niet nader omschreven misdrijf plegen dat de meeste juristen nog altijd als doodslag/gifmoord catalogeren. Tenzij men verwijst naar de memorie van toelichting waar men postuleert dat de toestemming van de patiënt of de burger toch als een relevant verschil, richting zorghandeling, moet worden ervaren.
Er is nog werk aan de wettelijke winkel … Stem wat dat betreft voor die partij die euthanasie als een burgerrecht wil inschrijven!
Meer van Marc Cosyns