27 mei 2024
Abortus, de lastige kiezel in iedereens schoen (deel 3)
Tijden veranderen en een aanpassing van de wet in 2018: hoe onze kijk op bevruchting, zwangerschap en kinderen wijzigde
Over de eerste negen maanden, vooral over wat eraan voorafgaat, hing er lang een taboe. De Nederlandse hoogleraar Trudy Dehue beschrijft in haar boek Ei, foetus, baby hoe haar moeder op drieëntwintigjarige leeftijd voor het eerst zwanger was. We waren 1946 en ze had weinig benul van wat er zich in haar lichaam afspeelde. Ook al zagen de meisjes van toen hun moeders meermaals bevallen, het ging allemaal aan hen voorbij. Er werd niet over gesproken, tenzij het over de 'heilige maagd' en de 'vrucht in haar schoot' ging. Zo keek de moeder van Trudy Dehue vanaf de zevende maand elke ochtend verwachtingsvol onder de dekens in de hoop er een kind te zien.
Het is wachten tot de jaren '60 en de film De kringloop van de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming die in twintig minuten beelden toonde van 'ei tot voldragen kind' samen met de 'techniek van het baren'. Moeten we erbij vertellen dat de film vaak verboden werd want in strijd met de goede zeden? Op tv geraakte hij nooit. Gelukkig was er in 1962 het boek Het wonder van de zwangerschap van Geraldine Lux Flanagan en drie jaar later de verbluffende foto's van fotograaf Lennart Nilsson die op de omslag van LIFE Magazine verschenen. De eerste echte afbeeldingen van foetussen waren een feit. Helemaal wetenschappelijk correct was het niet, zo stopte Nilsson zelf het duimpje in de dode foetus en maakte hij de kleur menselijker. De foto wordt tot op vandaag gretig ingezet door de anti-choice-beweging om aan te tonen welke gruwelijke dingen abortushulpverleners doen met zo'n schattige foetus.
Toen het echografisch onderzoek in de jaren '80 ingang vond in de gynaecologie, werd het ineens ook mogelijk om onderscheid te maken tussen een embryo en een foetus. Het gevolg daarvan was dat de tendens binnensloop om van een foetus een minimensje te maken. Aanvankelijk werd een echo uitsluitend gebruikt om na te gaan of de vrouw zwanger was van een meerling. Ondertussen heeft elke vrouw standaard x-aantal echografische opvolgmomenten van de zwangerschap. Deze leveren zeer nuttige gegevens op, waaronder de informatie die nodig is om een abortus om medische redenen te verantwoorden. De keerzijde: vanaf de allereerste echo wordt de foetus geduid als een baby met een kloppend 'hartje', een 'gezichtje' … Als die baby dan ook nog een geslacht krijgt bij de volgende echo (of tegenwoordig de NIPT-test), dan wordt het helemaal een 'kindje'. Technologie stuurt in deze heel erg onze taal en kijk.
Dit draagt er in sterke mate toe bij dat het debat over abortus nog steeds gevoelig ligt, zeker als het gaat over de noodzakelijke uitbreiding van de huidige behandelingstermijn van twaalf weken naar achttien weken. Laat ons a.u.b. niet vergeten dat een zwangerschap niet voor iedereen een feest is. Dat niet iedereen wenst gefeliciteerd te worden bij de vaststelling van een zwangerschap of het kloppende hartje wil horen. Deze praktijk werd trouwens recent ingevoerd in Hongarije om vragen naar zwangerschapsafbreking te 'counteren'. Reeds na de eerste echo praat men in op een vrouw die ongewenst zwanger en op dat moment emotioneel zeer kwetsbaar is, om de autonomie over haar beslissing te beïnvloeden.
'Toen mijn moeder mij eruit perste op 31 juli 1956 wist ze niets over mij. Van een zwangerschapsecho en een "gender reveal party" op zestien weken was er nog geen sprake. De verrassing was groot, ik was een meisje met alles erop en eraan, tot en met een "ferme kop zwart haar". Dat ik ook mentaal in orde was zou snel blijken, ik begon rond te stappen terwijl ik, in onverstaanbare geheimtaal, mijn eerste woorden en zinnen eruit gooide. Mijn ouders waren gerustgesteld. Ze durfden aan nummer twee te beginnen. Of zij hun "foetus" al vanaf het moment dat de maandstonden wegbleven als "baby'tje" zagen, weet ik niet. Of ze het een naam gaven, een jongensnaam want na een meisje werd een jongen gewenst, weet ik ook niet.' (Jacinta De Roeck)
_Over de ethische onoplosbare dilemma's
Tegenstanders van een uitbreiding van de termijn beweren dat de ethische onderbouwing ervan ontbreekt. Dit klopt niet. Experten medisch en ethisch recht hebben er wel al grondig over nagedacht zoals we kunnen lezen op de website van De Maakbare Mens vzw. Een 'ethische' afweging tussen het belang van de vrouw en het belang van de foetus laat wel degelijk een uitbreiding van de termijn tot achttien weken toe.
_Respect voor het ongeboren leven
Een embryo/foetus is een groep cellen die tot een mens kan uitgroeien. In hoeverre verdient het embryo/foetus bescherming? Dit zijn de mogelijke standpunten:
- Het embryo/foetus is een volwaardig persoon met precies dezelfde rechten als een mens. Abortus is bijgevolg gelijk aan moord.
- Het embryo/foetus is een klompje cellen, ze hebben niet meer waarde dan een andere lichaamscel en verdienen geen extra bescherming. Abortus is geen probleem.
- Naarmate het embryo/foetus groeit, nemen de rechten en beschermwaardigheid toe. Abortus kan tot een bepaald punt in de zwangerschap, daarna wegen de rechten van het embryo/foetus zwaarder door dan de autonomie van de zwangere vrouw.
Het laatste standpunt vormt de basis van onze abortuswet en sluit aan bij het respect voor de autonomie van de zwangere vrouw. Op basis van het autonomieprincipe zetten onder meer feministen zich actief in voor het recht op abortus. Hun uitgangspunt was het zelfbeschikkingsrecht: het is aan een vrouw om te beslissen over haar eigen lichaam; of ze al dan niet kinderen wil; hoeveel; wanneer; met wie en welke wending ze aan haar leven wil geven. En, zwangere vrouwen kunnen nog steeds rationeel denken (ook al wordt dit soms in twijfel getrokken). Zij zijn de beste beslissers of ouderschap op dat moment in hun leven verantwoord is of niet.
'Alle leven verdient zo veel mogelijk bescherming. Alleen wegen we de belangen van "in leven zijn" af tegen "een leven hebben". Ook bij een ongewenste zwangerschap weegt het tweede zwaarder. Als je een vrouw dwingt om leven in haar lichaam te aanvaarden, dan heeft dat latere kind ook geen goed leven. Mensen dwingen te bevallen is de meest verregaande vorm van machtsuitoefening.' (Trudy Dehue)
_De eerste aanpassing van de abortuswet van 1990 in 2018
Ondanks de herhaaldelijke vragen vanuit het werkveld en het memorandum vanuit de sector dat minister De Block persoonlijk in ontvangst nam in 2015 naar aanleiding van de toen 30-jarige abortuswet én alle inspanningen van de paars-groene partijen om de abortuswet van 1990 grondig te hervormen, bleef het lange tijd oorverdovend stil in ons land. Zelfs de grote inzet voor de wereldwijde She Decides-campagne vanaf 2017 bracht nauwelijks enige rimpeling teweeg.
Pas in 2018 werden – niet zonder slag of stoot – enkele (minimale) wettelijke aanpassingen aan de wet van 1990 doorgevoerd:
- De wet – sinds de invoering – ingeschreven in het strafwetboek als 'misdrijf tegen de orde der familie en tegen de openbare zedelijkheid' wordt door de wijziging in 2018 een op zichzelf staande wet namelijk de 'wet op de vrijwillige zwangerschapsafbreking'. Een symbolische wijziging. Want in de praktijk verandert er niets aan de voorwaarden of de bestraffing bij overtredingen. Toch is het een belangrijke verandering: abortus is niet langer een misdrijf. Hopelijk raken we nu ook eindelijk af van de misselijkmakende uitspraak 'abortus plegen'.
- De verklaring waarin de vrouw moet aangeven zich in een noodsituatie te bevinden, wordt geschrapt. Deze schrapping ligt in de lijn van het advies van de Raad van State dat al dateert van 31 oktober 1989. De Raad van State meende immers dat de vaste wil van de vrouw doorslaggevend moet zijn en dat de terminologie 'noodsituatie' juridisch een loos concept is.
- De wet verplicht artsen die niet wensen mee te werken aan een zwangerschapsafbreking, om door te verwijzen naar een andere arts of een centrum voor zwangerschapsafbreking. De wetgever verbiedt eveneens strafrechtelijk het belemmeren van toegang tot een abortusinstelling. Wie een zwangere vrouw de toegang tot de abortusinstelling afneemt, riskeert een gevangenisstraf van een jaar en een geldboete van vijfhonderd euro.
- De wettelijke wachttijd van zes dagen voordat de abortus mag worden uitgevoerd kan ingekort worden indien er een dwingende medische reden is.
- Voor de vrouw die zich 'laattijdig' aanmeldt, mag de wettelijke wachttijd bijgeteld worden bij de uiterlijke behandelingstermijn (van twaalf weken na conceptie).
Uit alle praktijkverslagen blijkt zeer duidelijk dat geen enkele zwangere persoon lichtzinnig omspringt met de vraag om een (vrijwillige) zwangerschapsonderbreking. Betrokken vrouwen/koppels ervaren hun keuze als een belangrijke beslissing en nemen deze nooit lichtvaardig. Bovendien staat mensen hun keuze al bijna altijd vast vooraleer ze overgaan tot een afspraak in het abortuscentrum. En zoniet, worden ze in het abortuscentrum steeds bijgestaan door een psychosociaal hulpverlener én een arts. Die kunnen meerdere gesprekken inplannen en nemen hun taak zeer ernstig. We kunnen bijgevolg niet anders stellen dan dat de 'wet van 2018' aanpassingen waren in de marge, geen echte stap vooruit. Dezelfde straffen bij het niet naleven van de wettelijke voorwaarden blijven behouden. En er sloop een 'rare kronkel' in de wettekst: vrouwen die zich 'laattijdig' aanmelden in het abortuscentrum kunnen nog een behandeling krijgen tot twaalf weken plus zes dagen (na conceptie). Vrouwen die zich op bijvoorbeeld negen weken aanbieden maar meer tijd nodig hebben om hun beslissing te vormen, krijgen die uitzondering niet. Hoe zit dit dan met de clausule ingeschreven in de wet die gaat om 'vrouwen moeten minimaal zes dagen goed nadenken'? Het is duidelijk dat de aanpassingen van 2018 een consensus zijn onder druk van bepaalde politieke strekkingen. Het is bijgevolg wachten op de verkiezingen van 2019 en een meerderheid die een grondige aanpassing van de abortuswet toe zal laten.
(wordt vervolgd)
Meer van Jacinta De Roeck en Francoise Dedrie