24 mei 2024
Abortus, de lastige kiezel in iedereens schoen (deel 2)
België legaliseert abortus in 1990: over de moeder van de abortuswet
Zoals wel vaker bij ethische wetgeving speelde er bij Lucienne Michielsens een persoonlijk verhaal. Ze was een tijdje onderwijzeres maar begon in 1950 aan de universiteit waar ze rechten, criminologie en vervolgens notariaat studeerde. Na haar studies huwde ze met de arts Jacques Herman en nam de naam Herman-Michielsens aan. Als jonge vrouw bezocht ze het mortuarium van Gent. Ze werd er geconfronteerd met de lichamen van jonge vrouwen die het slachtoffer waren van clandestiene abortuspogingen. Ook door gesprekken met haar echtgenoot over diens ervaringen in zijn dokterspraktijk was ze begaan met de problematiek. Lucienne Michielsens realiseerde zich dat alleen een wettelijk kader voor abortus, samen met preventie en toegang tot anticonceptie, een oplossing zou bieden voor deze gruwelijke sterfgevallen. Intussen was ze politiek actief bij de PVV (nu Open Vld). Ze greep haar kans tijdens het PVV-congres van 5 tot 7 mei 1972. Als voorzitster van de Commissie Statuut van Vrouw en Abortus stelde ze een lijst voor van situaties waarin de liberalisering van abortus noodzakelijk zou moeten zijn: wanneer het kind met een zware handicap zou worden geboren, wanneer het leven van de moeder in gevaar is, wanneer de zwangerschap ontstaan is ten gevolge van incest of verkrachting. Ze koppelde er direct eveneens een preventiepolitiek aan vast. Een slimme zet want het draagvlak voor abortus, ook bij de liberalen, was bijzonder klein. Ze hamerde op een functionele voorlichtingscampagne en een liberalisering van de verkoop van voorbehoedsmiddelen. Seksuele opvoeding, voorlichting over anticonceptie en het verbeteren van de rechten van de ongehuwde moeder en van het onwettig kind maakten deel uit van haar programma. Lucienne Herman-Michielsens durfde ook de vinger op de wonde te leggen en het klassenverschil aan te kaarten. Een medisch begeleide en stilzwijgend geaccepteerde abortus was al lang het voorrecht van de rijkere klassen die zich zonder enig obstakel een 'abortustrip' naar het buitenland konden veroorloven. Ter herinnering: abortus was sinds 1972 in het VK niet meer strafbaar en in Nederland werd het gedoogd. Deze 'wonde' en het klassenverschil bestaan nog steeds. Maar daarover later meer.
De eerste stap voor Lucienne was om de eigen partij te overtuigen en een wetsvoorstel in te dienen. In 1978 werd haar eerste voorstel tot depenalisering van medisch begeleide abortus door het parlement verworpen. Het voorstel en de commotie errond zorgde echter wel voor een verschuiving in de publieke opinie. Toen ook de Waalse socialist Roger Lallemand haar steunde, werd er uiteindelijk een wet gestemd, op 3 april 1990 met een wisselmeerderheid. De toenmalige CVP weigerde de wet te stemmen. En Koning Boudewijn kreeg de wet niet verzoend met zijn geweten. Toch werd er een politieke oplossing gevonden zodat de wet ondertekend geraakte.
_Ethicus Etienne Vermeersch komt op voor het zelfbeschikkingsrecht van de vrouw
Abortus is een ethisch thema. Professor Etienne Vermeersch speelde een zeer belangrijke rol in de onderbouwing van de argumentatie. Hij sprak zich in de jaren 1970 al uitdrukkelijk uit voor een abortus- én een euthanasiewet, omdat volgens Vermeersch iedereen recht heeft op zelfbeschikking. Dit houdt onherroepelijk in dat een vrouw het recht heeft om een onbedoelde, niet (meer) gewenste zwangerschap af te breken. Vermeersch was een graag geziene figuur in de media. Hij kon als geen ander duidelijk en verstaanbaar uitleggen waarover het ging. Daardoor kreeg hij in de media een forum om zijn visie en ethische reflecties op zijn typische manier voor te stellen. Vlaanderen hield van de filosoof-ethicus die het zo duidelijk en 'to the point' verwoordde. Vriend en vijand zaten op het puntje van de stoel als hij het opnam tegen de woordvoerders van de Kerk. Hij maakte brandhout van de argumenten van de politici/juristen die dachten hem met gemak onder tafel te praten? Vermeersch zorgde ervoor dat menige neuzen in dezelfde richting kwamen te staan en dat uiteindelijk de wet Lallemand-Michielsens (of is het eigenlijk niet de wet Michielsens-Lallemand) zowel politiek als binnen de samenleving gedragenheid kregen. Vermeersch was op zijn beurt sterk beïnvloed door zijn vriend en collega Hugo Van den Enden, wiens boek Abortus pro & contra reeds in 1971 helder uiteenzette waarom abortus gelegaliseerd moest worden.
_Over de wet Lallemand-Michielsens (1990)
De Wet betreffende de zwangerschapsafbreking van 3 april 1990 zorgde ervoor dat abortus onder bepaalde voorwaarden niet meer strafbaar was.
Deze wet bepaalde dat er geen strafbaar feit is gepleegd als voldaan wordt aan een aantal zorgvuldigheidsvoorwaarden:
- een eerste consult en de uiteindelijke ingreep moeten worden uitgevoerd in een abortuscentrum of ziekenhuis met abortushulpverlening. Dit zijn zogenaamde 'inrichtingen van gezondheidszorg'. Beide instellingen moeten beschikken over een abortusvoorlichtingsdienst. Er moet een team aanwezig zijn dat de vrouw op meerdere vlakken (multidisciplinair) kan begeleiden tijdens de abortus. Dit 'abortusbegeleidingsteam' moet haar kunnen informeren over de abortuswetgeving en haar ondersteunen bij het oplossen van problemen;
- de vrouw moet een verklaring afgeven waarin zij aangeeft zich in een 'noodsituatie' te bevinden. Tijdens dit eerste consult wordt de huidige situatie besproken. Als een vrouw beslist een abortus te laten uitvoeren, moet ze wellicht worden opgevangen. De mogelijkheden hiervoor worden tijdens het consult besproken. Als de vrouw een beslissing voor een abortus heeft genomen, moet ze deze beslissing op de dag van de abortus schriftelijk vastleggen;
- na het eerste consult is er een wettelijke wachttijd van zes dagen voordat de abortus mag worden uitgevoerd;
- in ons land kan abortus plaatsvinden vóór de twaalfde week na bevruchting, en nadien nog indien het voltooien van de zwangerschap een ernstig gevaar inhoudt voor de gezondheid van de vrouw of indien vaststaat dat het kind dat geboren zal worden, zal lijden aan een uiterst zware kwaal die als ongeneeslijk wordt erkend op het ogenblik van de diagnose;
- bovendien wordt vereist dat vaststaat dat het kind dat geboren zal worden, zal lijden aan een uiterst zware kwaal die als ongeneeslijk wordt erkend op het ogenblik van de diagnose. Het gebruik van het woord 'vaststaat' impliceert dat er een zekerheid moet zijn dat het kind aan deze kwaal zal lijden. Men kijkt dus eerder naar de zekerheid dan naar de ernst van de kwaal. Wanneer er bijvoorbeeld 90% risico bestaat dat het kind aan dergelijke kwaal zal lijden, kan men op grond van deze regelgeving niet tot zwangerschapsafbreking overgaan na de twaalfde zwangerschapsweek;
- in de wet staat ook vermeld dat de vrouw op de hoogte gebracht is van de mogelijkheid om de zwangerschap uit te dragen en het kind af te staan voor adoptie.
Deze wet van 1990 was ontegensprekelijk een aanzienlijke stap vooruit op het vlak van het respecteren van vrouwenrechten. Het is niet toevallig dat het recht op abortus een strijdpunt was en is van heel wat feministische bewegingen. Het debat over abortus begon al in de jaren zeventig van de vorige eeuw en kende een voorlopig beslag met de publicatie van de Wet betreffende de zwangerschapsafbreking in 1990.
(wordt vervolgd)
Meer van Jacinta De Roeck en Francoise Dedrie