29 mei 2024
Abortus, de lastige kiezel in iedereens schoen (deel 5)
Een uitbreiding tot achttien weken, realistisch en ethisch verantwoord?
De abortuswet van 1990 en de wetswijziging van 2018, die enkele minimale aanpassingen inhield, is aan herziening toe. Dit wordt al jarenlang gevraagd, onder meer door de abortuscentra zelf – zie het verslag van de abortuscommissie. In maart 2023 sloten experten zich hierbij aan zoals blijkt uit de aanbevelingen van de experten die de praktijk grondig evalueerden.
Eén aanbeveling beroert de gemoederen en niet uitsluitend die van de CD&V. We hebben het hier over: 'Verleng de huidige maximumtermijn voor abortus op verzoek. Een verlenging tot 22 weken post-conceptie werd door de betrokken werkgroep breed gesteund, terwijl een verlenging tot twintig weken post-conceptie tevens adequaat werd geacht. Eén lid van de werkgroep achtte een achttienweken termijn adequaat en stelt dat deze niet zou mogen worden overschreden.' De huidige wet legt een termijn van twaalf weken na conceptie op voor een zwangerschapsafbreking op vraag van de vrouw die ongewenst zwanger is. De 'vaste wil' van de vrouw volstaat, iets wat vastgesteld kan worden tijdens de verplichte voorafgaande consultatie. Een afbreken na twaalf weken kan enkel wanneer er gevaar is voor vrouw of foetus.
Het verlengen van de twaalfwekentermijn tot achttien of zelfs twintig weken roept vragen op, medische maar ook ethische. Het is bijgevolg nodig en nuttig om op basis van feiten na te gaan of een verlenging tot achttien weken verantwoord is, vermits er voor deze termijn een consensus bestaat.
_Er bestaat zoiets als ongewenst zwanger zijn
Voor alle duidelijkheid, het gaat niet over een zwangerschapsafbreking omdat het medisch nodig is. Indien er een gevaar is voor de vrouw of de foetus dan kan een zwangerschapsafbreking ook na twaalf weken zwangerschap. Het gaat hier uitsluitend over afbrekingen omwille van persoonlijke redenen, zoals in de volgende getuigenissen:
'Ik was nog maar een paar maanden bevallen. Onze jongste sliep nog steeds niet door. Ik gebruikte ondertussen de minipil. Door de stress van opnieuw te gaan werken, de djizzle van werk en een gezin met twee jonge kinderen etc. te combineren had ik niet door dat ik eigenlijk al twee keer mijn regels miste.'
'Mijn huisarts zei o.b.v. van mijn HCG-waarden (zwangerschapshormoonbepaling) dat ik acht weken zwanger was en nog alle tijd had om te beslissen over deze zwangerschap. Ik was totaal in shock toen in het abortuscentrum de echo uitwees dat ik niet acht maar zestien weken zwanger was.'
'Ik ben 43. Mijn maandstonden bleven maar uit. Zowel ikzelf als mijn gynaecoloog waren ervan overtuigd dat mijn menopauze was ingetreden. Niet dus … Nooit gedacht dat dit mij zou overkomen. Ik ben 21 weken zwanger en moet op (zeer) korte termijn een Holland-reis georganiseerd krijgen. Want, dit wil ik niet. Ik ben 43, mijn partner is vijftig. We hebben samen drie kinderen met plezier grootgebracht. Echt waar, niet nog eens. Dit kunnen wij niet.'
Abortushulpverleners snappen heel goed dat vrouwen (te) laat merken dat ze zwanger zijn. Er zijn omstandigheden, je bent gesteriliseerd, je denkt niet (meer) vruchtbaar te zijn, je hebt geen bloedingen door een hormoonspiraal of het doornemen van de pil, je hebt een zeer onregelmatige eisprong, je bent druk met andere beslommeringen … Vrouwen komen met een 'platte buik' naar het abortuscentrum en na de echografie blijken ze zwanger, zelfs al in gevorderd stadium.
Toch doet dit alles er niet toe. Dé vraag is wat deze vrouwen wensen. Willen zij doorgaan met hun zwangerschap? Zien zij een toekomst voor zichzelf met een kind? Dit is waar deze vrouwen mee bezig zijn. De vraag over verantwoord ouderschap verandert niet als de zwangerschap vordert. Zelfs bij een gewenste en geplande zwangerschap kunnen zich dringende redenen opdringen waardoor de zwangerschap niet meer wordt gewenst.
Waarom is het verlengen van de termijn naar achttien weken een probleem? En vooral, waarom is het géén probleem dat we deze vrouwen op een kwetsbaar moment in hun leven doorverwijzen naar het buitenland?
Zowel in Nederland als in alle landen die verder werken dan de Belgische abortustermijn, bewijzen cijfers al jaar en dag dat geen enkele vrouw langer wacht om een abortus te hebben omdat het kan. In tegendeel, vrouwen/zwangeren melden zich alsmaar vroeger aan. Mede omdat urinetesten sensitiever zijn en sneller een zwangerschap oppikken, soms nog vooraleer een zwangerschap echografisch is vast te stellen. De gemiddelde zwangerschapstermijn bij een eerste consult in een Belgisch abortuscentrum is zes weken gerekend vanaf eerste dag laatste maandstonden, dus vier weken post-conceptie.
'Als iemand ongepland zwanger wordt, is het van fundamenteel belang dat die persoon de tijd en ruimte krijgt om tot een weloverwogen beslissing te komen, een beslissing die zijn plaats kan krijgen in haar leven.' (Carine Vrancken)
_Elke vrouw moet bij ons een afbreking kunnen krijgen, ook na de termijn van twaalf weken
De psychosociale argumenten:
- De huidige wet schiet tekort. In 2017 alleen al reisden honderden (vijf- à zeshonderd volgens LUNA) vrouwen gedwongen naar het buitenland voor een zwangerschapsafbreking na de termijn van twaalf weken. Volgens het laatste verslag van de abortuscommissie kregen 330 vrouwen in 2020 een abortus in Nederland en 371 in 2021. Deze cijfers zijn afgetoetst met Nederland en kunnen bijgevolg als correct beschouwd worden. Het is eerder een onderschatting omdat de cijfers uit het UK of Denemarken, landen waar een abortus op latere termijn mogelijk is, niet inbegrepen zijn, vandaar het cijfer 'tussen de vijfhonderd en achthonderd'.
- Ondanks onze strengere wet zal de abortus toch doorgaan, alleen niet in ons land en met alle gevolgen van dien voor de vrouw. Onze gezondheidszorg en de overheid (die de termijn bepaalde) laat al die vrouwen aan hun lot over. Na een 'doorverwijzing' is de kous af en kijkt België de andere kant op.
- Deze vrouwen draaien zelf op voor de kosten van de zwangerschapsafbreking in het buitenland (ongeveer 1300 euro tegenover 4,5 euro bij ons mits aangesloten bij een ziekenfonds). En, de meest kwetsbare vrouwen kunnen zich deze trip zelfs niet eens veroorloven. Met alle consequenties van dien.
- Hoewel de abortus in het buitenland medisch uiterst correct verloopt, kunnen we dat niet zeggen over de psychosociale omkadering vooraf, tijdens en nadien. Voor de simpele reden dat mensen er enkel heenreizen voor de effectieve ingreep. De abortuscentra bereiden daarom hun cliënten zo goed als mogelijk voor én voorzien in psychosociale en medische nazorg na een behandeling in het buitenland voor wie dit wenst, gratis én op eigen kosten.
- Na een afbreking van de zwangerschap is het belangrijk een anticonceptieplan op maat van de vrouw samen met haar te bespreken. Ook dit ontzeggen we de vrouwen die we 'outsourcen'.
- Een uitbreiding van de termijn naar veertien weken (zoals CD&V) voorstelt lost het probleem van abortustoerisme niet op. Slechts enkele vrouwen extra zullen in een Belgisch centrum geholpen kunnen worden. Wat met die andere vrouwen/ zwangeren?
'Alle leven verdient zo veel mogelijk bescherming. Alleen wegen we de belangen van "in leven zijn" af tegen "een leven hebben". Ook bij een ongewenste zwangerschap weegt het tweede zwaarder. Als je een vrouw dwingt om leven in haar lichaam te aanvaarden, dan heeft dat latere kind ook geen goed leven. Mensen dwingen te bevallen is de meest verregaande vorm van machtsuitoefening.' (Trudy Dehue)
_De medische argumenten
CD&V stelt voor om de termijn met twee weken te verlengen, naar veertien weken. Zij leggen hiervoor twee argumenten op tafel: de pijnperceptie van de foetus en de manier waarop de foetus wordt verwijderd.
- Het klopt evenwel niet dat er pijnperceptie is vanaf vijftien weken. Prominent, recent wetenschappelijk onderzoek toont aan dat de hersenen pas vanaf 22 of zelfs 24 weken 'functioneren', pas dan kan pijn geregistreerd en ervaren worden. De termijn van achttien weken ligt ver weg van die 22 laat staan 24 weken. Lees er eveneens het expertenrapport op na.
- Ook levensvatbaarheid is geen argument. Een foetus is pas levensvatbaar op 24/25 weken en enkel in een hoogtechnologische setting. Natuurlijk zijn er, onder meer in de VS, ondertussen casussen bekend waar een vroeggeboorte van 21 weken er 'door gesleurd' kan worden. Met de levenskwaliteit van dit kind, als het al enkele maanden of jaren overleeft, wordt geen rekening gehouden. Ook niet met de draagkracht en draaglast van een heel gezin. Is dit dan niet eerder medische hardnekkigheid van experimenterende artsen die zich god wanen? Maar zelfs aan deze onverantwoorde termijn wordt niet geraakt indien we naar achttien weken gaan.
- Het klopt dat de ingreep na twaalf of dertien weken anders verloopt. Een zuigcurettage is niet meer mogelijk, al is de dilatatie en evacuatietechniek die dan nodig is nu ook niet zo heel erg anders. Een absolute voorwaarde is weliswaar dat de vrouw 'een roesje' (anesthesie) krijgt. Daarom moet de abortus gebeuren in de juiste setting. Dat kan in bepaalde ziekenhuizen waar nu al zwangerschappen worden afgebroken omwille van medische redenen. Of de kwaliteitswet kan worden aangepast zodat het ook mogelijk wordt in de abortuscentra. Natuurlijk moet dan evident eveneens ingezet worden op de opleiding van artsen en zorgverleners. Abortus zal altijd een ingreep zijn, uitgevoerd door een team dat ervoor kiest en ervoor is opgeleid.
_De ethische argumenten
De termijn van twaalf weken post-conceptie is gekozen op basis van de manier van de medische ingreep. Abortus kan medicinaal tot zeven weken en met een zuigcurettage tot twaalf of dertien weken. Daarna wordt de ingreep medisch-technisch iets complexer.
- Is er ethisch gezien een verschil tussen een foetus van twaalf weken of achttien weken? Neen. De foetus is natuurlijk groter. Een zwangerschapstermijn tot twaalf weken wordt afgeleid op basis van een meting van de hoofd-romp-lengte (CRL) van de foetus en bedraagt op elf weken en zes dagen ca 82,4 mm. Na twaalf weken wordt de biparietale diameter (BPD) van het hoofdje én femurlengte (het dijbeentje) gemeten omdat bovengenoemde CRL-meting dan geen correcte inschatting meer geeft. Het verschil in afmeting van de BPD op twaalf weken versus achttien weken bedraagt ongeveer negentien mm. Wat betreft het uiterlijk van de foetus: vanaf zeer pril in de zwangerschap is 'alles' aanwezig: vingertjes, teentjes, oogjes, oortjes … Het verschil zit hem ook in de grootte. Het functioneren van de organen kan zowel op twaalf weken als op achttien weken niet zonder de navelstrengverbinding met de moeder. De interne organen zijn zelfs op achttien weken nog niet volgroeid. Er is bijgevolg geen ethisch maar hoofdzakelijk een perceptieverschil.
- Maar over de hersenen moeten we het nog even hebben. Deze zijn zeer belangrijk. Net zoals bij een patiënt die hersendood is, de longen nog pompen en het hart nog klopt, wordt deze persoon toch als 'dood' verklaard. Met andere woorden, het leven zit in de hersenen. De vorming van de hersenen van een foetus start rond de derde week, functioneren doen de hersenen pas vanaf 22-24 weken. Pas dan kan er sprake zijn van pijnperceptie, van waarnemingen, van 'leven'. Achttien weken is vier weken weg van de 22 weken en het functioneren van de hersenen. We kunnen dus besluiten dat een zwangerschapsstopzetting op twaalf weken niet anders is dan een stopzetting op 22 weken, behalve medisch-technisch omwille van het feit dat de foetus groter geworden is.
- Ook dit nog: bij een ethisch dilemma worden belangen tegen elkaar afgewogen. Wat primeert bij een zwangerschapsafbreking? De autonomie van de persoon die een zwangerschap niet wenst uit te dragen of het recht op leven van een foetus? Eén argument lijkt ons primordiaal: het kind moet gewenst zijn zodat het alle kansen kan krijgen om op een goede manier op te groeien in de best mogelijke omstandigheden. Als een zwangere acht dat aan deze voorwaarden niet kan worden voldaan en ze het ouderschap op dat moment in haar leven niet op een verantwoorde manier kan opnemen, is een abortus tot achttien weken dan niet ontegensprekelijk ethisch verantwoord?
_Samen op de barricades voor de termijn tot achttien weken
Luna, VUB Dilemma, deMens.nu, De Maakbare Mens, het Humanistisch Verbond, vele andere organisaties en bepaalde politieke partijen volgen het advies van de experten. Ook al hadden de abortuscentra graag een uitbreiding gezien tot twintig weken zodat de Belgische wet in overeenstemming zou zijn met de Nederlandse wetgeving en abortustoerisme niet meer zou hoeven.
Wat zegt LUNA?
'Met meer dan 10.000 cliënten die het afgelopen jaar naar de centra van LUNA en VUB Dilemma kwamen voor een eerste consultatie en bijna 8.300 behandelingen is de nood aan kwalitatieve abortuszorg groter dan ooit. Daarom is het hoog tijd om werk te maken van een wet die mee is met de tijd.'
Wat zegt deMens.nu?
'Het recht dient een product te zijn van zijn tijd. DeMens.nu pleit dan ook voor een algemene hervorming van de abortuswetgeving naar een modern kader dat de rechten van de vrouw en het toekomstig kind optimaal balanceert.'
Wat zeggen de blauwe, rode (ook donkerrood) en groene partijen?
De huidige termijn van twaalf weken dient opgetrokken te worden naar achttien weken, zodat vrouwen niet langer naar het buitenland moeten voor de uitoefening van hun fundamenteel recht.
Wat zeg jij?
Meer van Jacinta De Roeck en Francoise Dedrie