17 september 2024
Quota
Het mag blijkbaar maar niet lukken om de gevangenissen te ontvolken. Ook de laatste poging waarin gedetineerden verlengd penitentiair verlof krijgen, blijkt niet te baten. Het gerechtelijk jaar gaat van start met de hoogste gedetineerdenpopulatie ooit. Vakbonden staan op hun achterste poten en terecht. Zo is het immers niet werkbaar.
Het probleem is niet van gisteren. Ik herinner me nog de paniek onder de collega-gevangenisdirecteurs toen aan het begin van het millennium de triestige kaap van de 10.000 gedetineerden gehaald zou worden.
Om het tij te keren zagen we toen geen andere optie dan quota in te voeren. Vol is vol. De kwaliteit van het werk opofferen aan het sleuren met matrassen en het blussen van brandjes, leek de directeurs geen optie.
Helaas kregen we geen gehoor. De politieke klasse was te bang voor de massa en vond de moed niet om uit te leggen dat een ophoping van mensen in de cel de criminaliteit alleen maar aanwakkert. Zelfs wanneer iemand na het uitzitten van zijn volledige straf hervalt, wordt in de pers de vraag gesteld naar wie voor die vrijstelling verantwoordelijk is. Laat staan dat er heenzendingen zouden plaatsvinden, van mensen die moeten wachten om hun straf uit te zitten omdat er nog geen plaats is, of van iemand die niet in voorhechtenis genomen wordt omdat de gevangenis al vol zit.
In de plaats daarvan en natuurlijk met een beetje vertraging, werd een bijbouwprogramma uitgerold. In afwachting werd zelfs een hele gevangenis in Nederland ingehuurd.
Ook dat mocht niet baten. Vijf nagelnieuwe megagevangenissen en vele miljarden ten spijt. De uitvoering van korte straffen met een enkelbandje stilde de repressieve honger evenmin. De analyse luidde dat die maatregel het gevoel van straffeloosheid aanwakkerde. Rechters namen hun toevlucht tot de voorhechtenis die in ons land niet in de tijd beperkt is en probeerden op die manier dat gevoel de kop in te drukken. De duur van de preventieve hechtenis verdubbelde. Maar ook rechters ten gronde sprongen in de bres om de strafuitvoering die naar het gevoel van de massa veel te mild was, te verstrengen. Ze spraken steeds langere straffen uit, straffen van drie jaar en één dag, om de voorlopige vrijstelling te verschalken.
We zaten in een opbod, dat was duidelijk. Om die spiraal te doorbreken besliste het parlement tegen het einde van de Zweedse regering om de korte straffen gewoon opnieuw uit te voeren in de cel. Dat zou het gebruik van de voorhechtenis indijken en de rechters weer meer vertrouwen doen krijgen in de strafuitvoering.
Die kortgestraften zomaar in overvolle cellen stoppen, stond niet in het plan. Parlementairen zijn geen onmensen. Daarvoor zouden kleinschalige detentiehuizen worden ingeschakeld, waar wel degelijk en vanaf dag één aan de reclassering kon worden gewerkt. Helaas bleek de uitrol van vijftien huizen op enkele jaren tijd te hoog gegrepen. In ons land bouw je zelfs geen tuinhuis zonder risico op juridisch gedoe.
Het gevolg is dat die kortgestraften toch op de overvolle secties letterlijk worden bijgeschoven. Dat hoeft geen mensenrechtelijke toets. Een leek kan zien dat het niet spoort.
Het is misschien wat vroeg om nu al effecten van de uitvoering van korte straffen te zien, zoals in een verkorting van de voorhechtenis of in een verlaging van de uitgesproken strafmaten. Voorlopig is er in elk geval geen enkel teken dat de remedie werkt.
De mate waarin de repressieve tendensen in de samenleving bezit genomen hebben van de denkkaders van de rechterlijke macht, wordt wellicht onderschat. Over de mate waarin de duidelijk repressieve strafrechtspraktijk in de positieve of in de negatieve zin invloed heeft op de criminaliteitscijfers, tasten we al helemaal in het duister.
Daarom is de tijd rijp om het aanvankelijke, goeddoordachte voorstel van de gevangenisdirecteurs weer van onder het stof te halen. Vol is vol. Stel aan elke onderzoeksrechter een contingent cellen ter beschikking, zoals hij of zij ook over een contingent aan onderzoekers beschikt. Wie dringend in de cel moet, gaat in de cel. Maar ga op dat moment toch na voor wie het onderzoek naar ieders aanvoelen al veel te lang loopt en stel die man of vrouw vrij, desnoods onder (strenge) voorwaarden.
Maak ook per direct een einde aan het opsluiten van geesteszieke personen in de gevangenis. Het schaamrood zou op dat vlak al lang in uitslaande brand moeten zijn omgeslagen.
En natuurlijk moeten die detentiehuizen verder uitgebouwd worden, daar is iedereen het over eens. Maar zelfs detentiehuizen zullen op een bepaald punt met de repressieve honger van het volk te kampen krijgen. Gaan we ze ook overbevolken?
Penitentiaire quota zijn niet meer of niet minder dan een uiting van ratio en fatsoen. De overvolle cellen zijn dat al dertig jaar niet.
(Deze tekst werd eerder gepubliceerd in de krant De Morgen, 12 september 2024. Overgenomen met toestemming van de auteur.)
Meer van Hans Claus