21 oktober 2024
Over lokale bestuursakkoorden en liefde voor de publieke zaak
Na de verkiezingen van 13 oktober 2024 is het aan nieuwe bestuursploegen om ambitieuze bestuursakkoorden te sluiten. De grootste uitdaging voor bestuurders vandaag is het vertrouwen van de burger terug te winnen. Slechts 29 procent van de inwoners zegt veel vertrouwen te hebben in het bestuur (cijfer van 'Kies 24', VRT). Dat ligt in lijn met de algemene vaststelling dat burgers zich in ruime mate afkeren van politiek, politici en politieke partijen. Het is veelbetekenend en verontrustend dat ruim een derde van de kiesgerechtigden op 13 oktober niet opdaagde.
Bovendien zien lokale mandatarissen zich geconfronteerd met een reeks problemen waarmee nogal wat gemeenten worstelen, zoals het op orde houden van de gemeentelijke financiën, goede ruimtelijke ordening, klimaat, armoede, omgaan met multiculturaliteit en nog vele andere. Zij zullen het beste van zichzelf moeten geven.
En niet enkel zij. Politiek speelt zich vandaag de dag namelijk niet alleen af in de vertrouwde fora van de politieke besluitvorming, zoals gemeenteraden, colleges van burgemeester en schepenen, fractievergaderingen of allerlei bestuursorganen. Door zeer uiteenlopende vormen van burgerparticipatie, waarbij maatschappelijke spelers adviezen, aanbevelingen en voorstellen formuleren over zaken van algemeen belang, speelt politiek zich bij wijze van spreken overal af. Ook van burgers kan men verlangen dat zij hun beste beentje voorzetten.
Burgers die zich inlaten met de publieke zaak komen op heel verschillende manieren uit de hoek. Soms blijken zij in de ban van kortzichtigheid en egocentrisme, een liefdeloosheid ten opzichte van de gemeenschap. Soms spuien zij haat en bagger op sociale media, een blijk van liefdeloosheid ten aanzien van medeburgers en politici. Maar even goed zetten zij zich vaak in voor hun medeburgers en het algemeen belang. Zij getuigen van een groot hart, toewijding en enthousiasme als het erom gaat de eigen leefomgeving om te turnen tot een plaats waar het voor iedereen goed is om te wonen. Liefde voor de wereld, zeg maar. Die uitersten en alles wat daar tussenin ligt treffen we eveneens aan bij lokale politici. Stroeve verhoudingen tussen meerderheid en oppositie, elkaars verdiensten niet erkennen, profileringsdrang en machtsspelletjes, polariserende taal op het bekende platform X, de eigen carrière, particuliere belangen en partijbelangen laten primeren op het algemeen belang. Dat alles wijst op te weinig liefde voor de publieke zaak. Tegelijk zien we hoe talloze lokale politici handelen vanuit een oprechte dienstbaarheid aan en bekommernis voor het welzijn van de inwoners van de gemeente. Zij zoeken voorzichtig naar sociale rechtvaardigheid door de lusten en de lasten van het leven in de gemeenschap evenwichtig te spreiden. Zij handelen uit liefde voor de gemeente en haar inwoners.
Kortom, hoe politici en burgers politiek bedrijven hangt in de eerste plaats af van hun ingesteldheid, hun menselijke kwaliteiten, de mate waarin zij vanuit liefde handelen. Of men al of niet respectvol debatteert, is gerelateerd aan de mate waarin men respectvol is. De mate waarin men een kwaliteit als zorgzaamheid in zichzelf heeft gecultiveerd, zal mee bepalen of men een dossier zorgvuldig voorbereidt. Of men de verzuchtingen en bekommernissen van politieke mede- en tegenstanders en van burgers tot zich laat doordringen staat in functie van de mate waarin men in staat is tot empathie. Al die menselijke kwaliteiten zitten in politici en burgers.
Politieke daadkracht en performante besluitvorming beginnen daarom bij wat er zich in het hart en de geest van politieke actoren afspeelt. Hoe mensen handelen in de wereld, bijvoorbeeld tijdens democratische besluitvormingsprocessen, heeft een voorportaal in henzelf, in hun psychische en morele gesteldheid.
Als we tot diepgaande veranderingen willen komen, is het hoog tijd om oog te hebben voor deze 'binnenkant' van de politiek. Bij politiek gaat het niet enkel over inhoudelijke meningsverschillen. Evenzeer gaat zij over wat zich in en tussen mensen afspeelt. Binnenin politici en participerende burgers is er van alles gaande: emoties, vertekende percepties, aannames en vooroordelen, neigingen enzovoort. Vaak gaat het hier om hinderpalen die beletten dat mensen het beste van zichzelf geven. Die band tussen hoe mensen van binnen zijn en hoe zij handelen in de wereld wordt sedert de oudheid al erkend. De boeddhistische monnik Thich Nhat Hanh formuleert dit treffend als volgt: 'Onze zijnskwaliteit is bepalend voor onze kwaliteit van handelen'. Die zijnskwaliteit heeft alles te maken met liefde.
Hoe spreken we de taal van de liefde tijdens politieke besluitvorming? Het lijkt misschien een bizarre vraag. Maar is het niet veel vreemder dat we die vraag vrijwel nooit stellen? De liefde is het hoogste doel waarnaar de mens kan streven. Zij verleent glans en betekenis aan het leven. Zij vormt de grondslag voor vreugdevolle intermenselijke relaties en een humane samenleving. Maar voor gewichtige, op het algemeen belang betrekking hebbende kwesties, zou zij van geen tel zijn? Zij zou er niet toe doen als het gaat over onze omgang met asiel, het welzijn van toekomstige generaties of de te nemen maatregelen in de zorgsector?
Vergis u niet. De liefde laat zich niet reduceren tot de romantische liefde. Zoals de humanistische filosoof en psycholoog Erich Fromm terecht benadrukt, is zij een vorm van psychische rijpheid en respect, die buitengewoon veel inzet en discipline vergt. Hij beschouwt haar als een kunst en een kunde die veel oefening vergt. Voor hem is liefde gebaseerd op begrip voor de ander.
Volgens filosofe Martha Nussbaum moeten alle fatsoenlijke samenlevingen zich beschermen tegen verdeeldheid en hiërarchische verhoudingen, en wel door passende gevoelens van mededogen en liefde te creëren. Zij betoogt dat alle kernemoties die een decente samenleving schragen, geworteld zijn in liefde, of er uitingsvormen van zijn.
Fromm en Nussbaum verdienen bijval. Echte liefde heeft weinig te maken met klef of wollig gedoe. Zij manifesteert zich in menselijke kwaliteiten zoals empathie, moed, zorgzaamheid, tolerantie, compassie en vele andere. Gedurende de loop der eeuwen werden zij als deugden bestempeld. Het zijn karaktereigenschappen, attitudes waarover iedereen in min of meerdere mate beschikt en die wij verder kunnen ontwikkelen om 'meer mens' te worden, ons potentieel sterker te verwezenlijken. Zij vormen de vruchtbare voedingsbodem voor politiek leiderschap en sterk burgerschap.
Lijkt het u geen aantrekkelijke gedachte dat de nieuwe lokale coalities in hun bestuursakkoord gewoon het engagement zouden aangaan om, eventueel samen met burgers, na te denken en in voeling te gaan over de vraag hoe het hart nog nadrukkelijker een plaats kan krijgen tijdens de politieke besluitvorming? Laten we niet vergeten dat velen in de politiek stappen of deelnemen aan participatieprocessen uit liefde voor de publieke zaak, maar zich na verloop van tijd gefrustreerd voelen of zelfs afhaken door de manier waarop aan politieke besluitvorming wordt gedaan. Moeten we er niet alles aan doen om die verspilling van talent te vermijden? Daarom is het allesbehalve vergezocht om in de lokale bestuursakkoorden de liefde de plaats te geven die zij verdient.
Meer van Eric Lancksweerdt