23 november 2024
Een brug naar nergens: hoe ILD de diepgang in levensbeschouwing uitholt
Het nieuwe Vlaams regeerakkoord vertelt ons dat de erkende levensbeschouwingen niet langer een aparte plaats zullen krijgen in het curriculum van onze middelbare scholieren. In plaats daarvan wil men twee uur per week interlevensbeschouwelijke dialoog (ILD) invoeren, waarin de verschillende levensbeschouwelijke overtuigingen samen besproken worden. Ik stel me veel vragen bij dit voorstel. Hoe kan je een kwalitatieve dialoog voeren wanneer leerling noch leraar goed zijn onderricht in de levensbeschouwing waartoe ze horen?
_ILD met al zijn tekortkomingen
Aparte levensbeschouwingen vervangen door een algemeen vak zoals interlevensbeschouwelijke dialoog (ILD) is wellicht een bijzonder slecht idee. Allereest is de Vlaamse regering helemaal niet bevoegd ter zake. Het recht op vrijheid van levensbeschouwelijk onderwijs is immers gewaarborgd in artikel 24 van de Belgische Grondwet. Hiermee komt men dus in de problemen met het Grondwettelijk Hof. Naast het feit dat dit idee – juridisch gezien – ronduit onverstandig is, zijn er een aantal bedenkingen die ik graag zou aanhalen en die aantonen dat het specifieke vak NCZ (niet-confessionele zedenleer) een waardevolle aanvulling is in het onderwijslandschap van onze samenleving.
ILD op zich biedt wel kansen tot dialoog en wederzijds begrip, als het (zoals nu) een aanvulling is bij het levensbeschouwelijk onderwijs. Maar het spreekt voor zich dat een algemeen levensbeschouwelijk vak (alleen) onvoldoende diepgang voorziet in de verschillende levensbeschouwingen. Hoewel ILD verbindend bedoeld is, verliest het daardoor ook een van de grootste troeven van het huidige systeem: tijd voor diepgaande kennis en kritische analyse. Daarnaast is de kans zeer groot dat men geneigd is om – net omwille van het zoeken naar overeenkomsten tussen de verschillende beschouwingen – vervalt tot een soort oppervlakkige benadering van de vaak complexe overtuigingen, waarbij de leraar vooral bezig is met een waardeloze opsomming van de verschillende religies en levensbeschouwingen. Daarbovenop wordt de leerkracht ook nog eens geacht zich neutraal op te stellen; iets wat een bijzonder lastige opgave is voor iemand die onderwezen is in zijn specifieke levensbeschouwing of religie, net omdat hij die ook aanhangt. Ik denk dat ik voor velen spreek wanneer ik zeg dat ik expliciet gekozen heb voor de hogere studie van het vak NCZ omwille van mijn eigen overtuiging en die van de leerlingen aan wie ik dit vak wil doceren.
_Verlies van de essentie
Een van de meest fundamentele onderdelen van het specifieke vak NCZ is dat het een kans biedt om scholieren kritisch te doen nadenken over een filosofische of levensbeschouwelijke traditie. De verwachte neutraliteit in ILD verschuift de focus naar begrip, waardoor kritische reflectie vrijwel onmogelijk wordt en de kernwaarde van een levensbeschouwelijk vak verloren gaat. Door het brede perspectief raakt de bijdrage aan maatschappelijke betrokkenheid vanuit (een) specifieke ethische visie(s) verloren.
Daarnaast ontstaat het risico op vervlakking. Door het combineren van alle stromingen vervagen de unieke kenmerken en waarden van de verschillende levensbeschouwingen; dit leidt dan weer tot een soort eenheidsworst die niemand echt aanspreekt.
Binnen het vak NCZ is er plaats voor gesprekken over persoonlijke en maatschappelijk gevoelige onderwerpen, in principe gaat het vak niets uit de weg. Ik kan me heel goed inbeelden dat ILD dan ook zal leiden tot onbedoelde spanningen wanneer gevoelige onderwerpen zoals seksualiteit, gender of religieuze dogmatiek worden besproken, iets dat in veel mindere mate voorkomt bij het doceren van de levensbeschouwingen apart. Scholieren die een bepaalde levensbeschouwing aanhangen voelen zich hierdoor gekwetst of buitengesloten, ondanks het nobele doel om begrip, dialoog en samenwerking te stimuleren.
_Ondoordacht
ILD als volwaardig alternatief voor de aparte levensbeschouwelijke vakken lijkt een overhaaste en ondoordachte beslissing met ingrijpende gevolgen. Het negeert de juridische bescherming van levensbeschouwing in het onderwijs, maar bovenal miskent het ook de unieke waarde die afzonderlijke levensbeschouwelijke vakken bieden. Hier wordt er nog weinig ruimte geboden om vanuit de eigen gekozen levensbeschouwelijke traditie kritisch naar actuele thema's te kijken, persoonlijke reflectie te ontwikkelen en zich maatschappelijk te engageren.
Op papier wil ILD een brug bouwen tussen verschillende overtuigingen, maar in de praktijk dreigt het vak uit te draaien op een oppervlakkige en weinig inspirerende benadering van complexe levensbeschouwelijke vraagstukken.
Op papier wil ILD een brug bouwen tussen verschillende overtuigingen, maar in de praktijk dreigt het vak uit te draaien op een oppervlakkige en weinig inspirerende benadering van complexe levensbeschouwelijke vraagstukken.
Kortom, in een diverse samenleving zoals de onze is het juist van essentieel maatschappelijk belang om scholieren de keuzevrijheid en de ruimte te bieden om zich te verdiepen in de levensbeschouwing die hen persoonlijk aanspreekt, in plaats van hen te onderwerpen aan een eenheidsworst die niemand echt recht doet, noch leraar, noch leerling.
ILD is geen brug naar verbinding, maar een brug naar nergens.
Meer van Zeno J. Roels