6 augustus 2025
Trams, moslima’s en curlingouders, een bizarre combinatie. Over de spanning tussen bescherming en vrijheid in het onderwijs
Als regelmatig gebruiker van het openbaar vervoer was ik in staat een volkomen onwetenschappelijk sociologisch microveldonderzoekje uit te voeren. En dat zonder de minste aanspraak op officiële waarheid.
Ik claim enkel dat ik een zekere regelmaat qua attitudeverschillen vaststel tijdens mijn jarenlang dagelijks gebruik van tram/bus/trein. Dat werd mogelijk sinds ik, op bevel van mijn kinesist, met een wandelstok door de stad navigeer. De empathische reflex om een zitplaats af te staan voor iemand met zo’n stok is merkelijk groter dan voor een doorsnee oudere.
Wat heb ik nu vrijwel onmiddellijk vastgesteld? Er tekent zich een hoffelijkheidsindex af die etnische, sociale en leeftijdsgrenzen volgt. Bovenaan de ranglijst staan moslima’s van verschillende leeftijden, gevolgd door mannelijke geloofsgenoten. Daarna volgen, met dalend animo, witte vrouwen, witte mannen en bijna helemaal onderaan witte jongeren. Let op, het gaat over gemiddelden. Maar wie werkelijk met geen houweel van z’n zitje los te wrikken valt, zijn witte moeders met een peuter die in de speeltuin gezwind naar de nok van het speeltoestel klimt en daar halsbrekende toeren uithaalt, maar blijkbaar niet in staat geacht wordt zich staande te houden in een rijdende tram.
Mijn micro-onderzoekje is slechts de indruk van een ouwe zeur, maar ik vertel u dit fait divers eerder om het over de curlingouders te hebben die in de jaren 90 van vorige eeuw een probleem creëerden waarvan niet alleen hun eigen kinderen het slachtoffer werden. Zij borstelden elk steentje weg voor de voeten van hun kindje op weg naar volwassenheid. Zij moesten beschermd worden tegen elke mentale kras.
Het resultaat kennen wij vandaag vooral in het onderwijs, maar in feite in het hele maatschappelijk veld. Met mijn stukje wil ik het welles/nietes over woke en anti-woke hier niet nog eens herkauwen, maar snowflakes, safe spaces, microagressie, privilege, taalregels en alles wat er verder nog in de begrippencontainer beland is, zijn vaak implementaties van dat woke-discours. Men legitimeert, niet via dialoog, maar via een moreel imperatief van rechtvaardigheid en erkenning, met als toetssteen de ervaring van gemarginaliseerde groepen. Het is een móeten dat niet voor gesprek in aanmerking komt en alles wordt geherdefinieerd in termen van structurele onderdrukking. Ze hanteren een eigen morele grammatica waarin niet enkel staat wat gezegd wordt, wat gezegd mág worden, maar vooral wat niét gezegd mag worden.
Ik wil enkel schetsen hoe goedbedoelende ouders kinderen opvoeden tot jongeren die met allerlei ideale-wereld-utopieën tegen de realiteit aanlopen. In hun deugdzaam, op zich waardevol, activisme schieten ze, door onnodige weerstand op te roepen, niet alleen in eigen voet maar ondermijnen ze een kerntaak van de universiteiten en het onderwijs in het algemeen. Namelijk het stimuleren van kritisch denken, van academische vrijheid en het belangrijkste van allemaal: freedom of speech.
Volgens de cognitieve gedragstherapie (CGT) vormen gedachten én ervaringen onze emotionele weerbaarheid. Wanneer jonge geesten systematisch worden afgeschermd van cognitieve dissonantie, leren ze disfunctionele denkpatronen aan. Haidt en Lukianoff signaleren dit in The Coddling of the American Mind (2018): het constant vermijden van alles wat emotioneel schuurt, versterkt angst voor nieuwe prikkels. Ook nieuw was wat Haidt de medicalisering noemt. Een conflict was geen meningsverschil, maar een kwetsuur. Wat oorspronkelijk bescherming moest zijn, blijkt een recept voor intellectuele verlamming. Wie altijd op kousenvoeten door het leven geleid wordt, leert nooit zelf stevig in zijn schoenen te staan.
Vroeger waren het vooral de overheden die vrije meningsuiting onder druk zetten en de studenten die daartegen protesteerden. Maar sinds ongeveer 2013 ontstaat er een omkering. Daar waar men het vroeger oneens was over de standpunten, steunt het verwijt nu op het feit dat de sprekers de mentale gezondheid van de studenten in gevaar brengen. Ze voelen zich onveilig, hun ability to function komt in gevaar. Er moeten trigger warnings komen in cursussen, colleges en boeken want sommige teksten zijn zodanig emotioneel uitdagend dat studenten distress zouden kunnen ondervinden. Ook als het niet over meningen gaat, maar over bijvoorbeeld historische boeken of werken uit de canon zoals Dante en andere klassieke auteurs. Discussies worden stilgelegd omwille van 'emotionele onveiligheid’.
Universiteiten dreigen door eenvormigheid en zelfcensuur homogeen te worden in hun ideologische kleur, wat het debat verschraalt. Moralisering en ideologisering van taal zorgen voor een verlies van pluralisme. Onderwijs wordt gekaapt door een ideologisch project dat pluralisme vervangt door morele dogma’s. Schuring en debat zijn geen symptomen van mislukking, maar van vitaliteit. De student is geen kwetsbaar subject, maar een redenerend individu dat moet leren omgaan met oncomfortabele ideeën en wereldbeelden.
Vandaar mijn opening met curlingouders. Al die beschermende maatregelen gaan nu juist diegenen schaden die men probeerde te beschermen. Een analogie illustreert wat ik bedoel. Ouders van een lagere school in de USA kregen te horen dat er een absoluut verbod kwam op het meebrengen van pindanootjes. Maar ook elk snoepje dat gefabriceerd werd in een fabriek waar eventueel ook noten aanwezig waren. Zo’n typisch maatregel die aan een vergadertafel bedacht werd door goedbedoelende lieden die barsten van de zorgzaamheid maar elk wetenschappelijk inzicht in de materie ontberen. Want wat bleek? Er was in heel die school geen enkel kindje dat leed onder een gevaarlijke pinda-allergie en er waren ook nooit incidenten geweest. Maar je weet nooit natuurlijk. Wat ze inderdaad niet wisten, is dat het rigoureus vermijden van blootstelling aan van alles en nog wat bij jonge kinderen, de snelste manier is om allergieën te kweken tegen van alles en nog wat. Daar heb je opnieuw de curlingouders van mijn tram.
Je zou zeggen, ze doen maar in die gekke US of A. Maar het liet zich uiteraard voorspellen dat een en ander zou overwaaien naar onze contreien. Die lokale echo in Vlaanderen zorgt ervoor dat ook hier de contouren van die fragiliteit zichtbaar worden. Ook in ons onderwijs en vooral aan de universiteiten zien we nu dat studentenfora verworden tot tribunes waar nuance plaatsmaakt voor moreel absolutisme.
Toegegeven, het is wellicht een beetje dramatisch om de oorzaak van dat globaal probleem volledig in de schoenen te schuiven van mijn curlingmoeders, maar je snapt wat ik bedoel. Lang voor we ze als dusdanig ervaren, beginnen problemen érgens.
Meer van Max Schneider