11 augustus 2025
Tweede brief van Floris van den Berg aan Sebastien Valkenberg
'The world must now either accept long-term chaos for the sake of short term comforts or make short term sacrifices for the sake of long term comforts.’
Jorgen Randers
Bunnik, 30 april 2025
Beste Sebastien
Beste Sebastien
Soms lees ik een boek waarvan ik wilde dat ik het geschreven had. Winterthur (2022) van Alexander Niewenhuys is zo’n boek. Het is een literaire vertelling over de Club van Rome, die hun hoofdkwartier hebben in het Zwitsere Winterthur. Het in 1972 gepubliceerde rapport De grenzen aan de groei betoogt dat het niet mogelijk is om oneindige groei te hebben in een eindig systeem. Systeem aarde heeft een beperkte ecologische draagkracht en een eindige hoeveelheid grondstoffen. De collectieve impact van de mens op de aarde is sinds de industriële revolutie halverwege de negentiende eeuw exponentieel toegenomen. Dat er fysische grenzen aan de groei zitten is voor veel mensen onbestaanbaar. Nieuwenhuys interviewt in zijn boek twee van de auteurs van het Rapport, Dennis Meadows en Jorgen Randers. Ik heb hen op conferenties horen spreken. Een jaar of tien geleden luisterde ik naar Randers’ voordracht op een duurzaamheidsconferentie in Trondheim – in die tijd vloog ik nog. Zijn relaas heeft diepe indruk gemaakt. Ik vrees dat ik sindsdien cynisch ben. Randers heeft decennialang gewerkt aan het uitleggen van dat Rapport. Dat er grenzen aan de groei zijn en wij de keus hebben om ofwel vrijwillig aanpassingen te maken ofwel om door te gaan met business as usual. Kiezen we voor het laatste, dan overschrijden we de draagkracht van systeem aarde en volgt een ecologische ineenstorting. Ondanks alle conferenties, boeken, beleid is de situatie sinds 1972 alleen maar erger geworden. De ecologische impact van de mensheid is groter geworden doordat zowel het aantal mensen als de gemiddelde ecologische voetafdruk zijn toegenomen. Randers was de eerste die ik hoorde zeggen: het komt niet meer goed. Dat je over deze tragedie een prachtig literair boek kan schrijven, is troostrijk.
Dat de gemiddelde hoeveelheid CO2 uitstoot per Nederlander afneemt, is positief nieuws. Twee aantekeningen daarbij: we zijn met veel meer mensen dan in 1956. Het gaat erom dat de cumulatieve uitstoot van Nederland afneemt. Ten tweede, de koolstofdioxidevoetafdruk is slechts één factor van de totale ecologische voetafdruk. Die afdruk neemt elke jaar toe. Dat is inzichtelijk te zien omdat de overshoot day elk jaar eerder in het jaar valt.
Hoe minder antropogene opwarming van de aarde, hoe beter. Beter betekent hier: minder dramatisch slecht. Het in toom houden van de klimaatverandering is niet iets van een paar jaar: als we willen dat de aarde leefbaar blijft voor de mens, dan zullen we de uitstoot van CO2 niet moeten minderen, maar moeten stoppen en zelfs nog moeten afvangen en dat voor de komende millennia. Dat we zeker naar 2 graden opwarming gaan in de komende decennia ligt in de lijn der verwachting. 2 graden opwarming klinkt weinig, maar is desastreus.
Kernenergie kan een deel van de oplossing zijn. Voor kerncentrales is wel langdurige stabiliteit vereist, zowel qua natuurlijke omstandigheden (overstromingen etc.) als geopolitieke stabiliteit (vrede).
Ieder land en ieder individu heeft de morele plicht om binnen het één aardeaandeel te leven. Ergens in de jaren vijftig ging Nederland meer verbruiken dan het eerlijk aardeaandeel. Zolang er onvoldoende schone en duurzame energie is, zullen we ons energie- en grondstoffenverbruik dus terug moeten brengen. Een grote sprong die wij als samenleving kunnen nemen, is het afschaffen van de intensieve veeteelt. Als individu betekent dat overstappen op een plantaardig dieet. Wereldwijd neemt de bio-industrie toe, ook in Nederland. Doordat er meer mensen en meer landbouwhuisdieren zijn, is de hoeveelheid onnodig en voorkoombaar leed van menselijke én niet-menselijke dieren groter dan ooit.
Als mensheid liggen we op ramkoers met antropogene klimaatineenstorting. Als optimist kun je zeggen: bij de ramp met de Titanic ging niet iedereen dood, er zijn passagiers die de ramp overleefden. Bij ecologische ineenstorting zullen er vast ook overlevenden zijn. Het is echter de huidige generatie die bepaalt hoe leefbaar de planeet is voor hun eigen nageslacht.
Een tweede actie voor duurzaamheid is: minder kinderen. Het op de wereld zetten van een kind in het huidige Nederland heeft een grote ecologische impact. Een Nederlands kind heeft een veel grotere voetafdruk dan een gemiddeld kind in bijvoorbeeld India.
Ik beluister Familiar van Nils Frahm. Muziek kan de complexiteit van emoties weergeven. In plaats van woorden, geeft deze muziek mijn emoties over deze brief weer. Ik ben verdrietig en teleurgesteld: als mensheid weten we wat het probleem is en er zijn ook oplossingen voorhanden, waarom lukt het dan niet om ons handelen aan te passen?
In mijn eigen leven ben ik gelukkig, maar als milieufilosoof ben ik radeloos. Ik lijd aan eco-anxiety. Toch streef ik naar een wereld met minder onnodig leed en meer geluk.
Tijdens onze filosofische wandelingen spreken we onder andere over boeken. Welk boek houdt jou momenteel bezig?
Alle goeds
Lees hier de eerste brief van Floris aan Sebastien.
Lees hier de eerste brief van Sebastien aan Floris.
Meer van Floris van den Berg
Lees hier de eerste brief van Sebastien aan Floris.