Hoewel ik na 16 jaar, waarvan ondertussen 11 als jeugdleraar, nog altijd werk aan de ontwikkeling van mijn technieken, ben ik me gaandeweg meer en meer gaan interesseren voor de filosofie die aan de basis ligt van aikido. Concepten genoeg om mee aan de slag te gaan. Twee ervan zijn erg bruikbaar om een attitude bij onszelf te creëren die ons ontvankelijk kan maken voor de ander. Die twee zijn mushin (無心) en wafudo (和不同). Het concept mushin is samengesteld uit de Japanse karakters voor 'geen of leeg' en 'geest'. 'Ontvankelijke geest' zou een goede vertaling zijn. Mushin verwijst naar een kalmte die moet toelaten om de buitenwereld in je op te nemen zonder weerstand. In aikido betekent dat zoveel als je kalmte bewaren, ook wanneer je wordt aangevallen door iemand die twee keer zo groot is als jij. Elke twijfel, elke weerstand zou op dat moment in de weg zitten. Het brengt je nergens en lost de situatie niet op. In de menselijke omgang vertaalt het concept zich door een ontbreken van a priori gedachten bij een ontmoeting. Dat kan te maken hebben met aannames in relatie tot etniciteit, leeftijd, gender of elke andere variabele die de menselijke soort kent. Het karakter mu wordt ook vertaald als 'het ontbreken of afwezig zijn van'. Een onbereikbaar ideaal misschien, maar bij het ontbreken van a priori's begint de echte interactie, of die nu fysiek is of verbaal.

Het tweede concept, wafudo, bestaat uit de karakters voor 'harmonie', 'niet' en 'hetzelfde of gelijk'. Hoewel dit concept nooit specifiek aan bod komt binnen aikidolessen, ligt het aan het hart van de filosofie. Harmonie is niet hetzelfde als gelijkheid. Op fysiek vlak begrijpen we dat intuïtief. Laat een persoon van 1,6 meter trainen met iemand van 2 meter. Geen probleem, toch? De grote partner heeft meer bereik, de kleine is misschien sneller. Om in harmonie, dat wil zeggen zonder fysieke schade te bezorgen, te kunnen samenwerken, moeten de twee compenseren. Ook op andere vlakken zijn we er vanzelf mee weg. We hanteren bijvoorbeeld niet hetzelfde taalregister in gesprek met een vijfjarige als in gesprek met een volwassene.

Rationeel is een open geest en het zoeken naar harmonie met anderen voor velen onder ons een evidentie. Toch betrap ik mezelf na jaren nog geregeld op misstappen. Voel ik frustratie in het verkeer als de oude man voor mij te traag rijdt, erger ik me aan jongeren met een bepaalde etniciteit die lawaai maken op de bus of heb ik een leerling in mijn les die een oefening na de vierde herhaling nog steeds niet begrijpt. Toch zijn ze stuk voor stuk mijn eigen probleem. De oude man rijdt voorzichtig, ik kan dat ook doen. De jongeren zijn misschien enthousiast, of worden niet op hun gedrag gewezen, ook ik heb dat niet gedaan. En de leerling in mijn les? Het zou de eerste niet zijn die achteraf door hard werk de intrinsiek getalenteerde leerlingen inhaalt. Geduld is een goede deugd.

Je eigen geest pas je niet zomaar aan, maar kleine stappen maken soms het verschil. Zo zeg ik goeiedag tegen elke passant bij het uitlaten van de hond, hoe hard de gemiddelde Vlaming daar soms ook van opkijkt. Als ik iemand zie twijfelen op het openbaar vervoer, vraag ik of ik kan helpen. Twee jaar geleden kwam ik zo een schuifelende zwarte man tegen aan het station van Mechelen. Het bleek een ongeschoolde vluchteling te zijn die op zoek was naar het Agentschap voor Integratie en Inburgering. Het plannetje dat hij had gekregen, kon hij niet lezen. We zijn dan samen naar de juiste locatie gestapt. Het werk is alleszins nooit klaar. Het mooiste voorbeeld in mijn geheugen, is een verhaal dat onze eigen Japanse aikidoleraar, Katsuyuki Shimamoto, vertelde toen we hem volgden in Tel Aviv. Als tachtigjarige was hij op wandel met zijn leerlingen. Hij deelde kauwgom uit die hij had meegenomen. Plots kwam een vrouw die hij niet kende ook een kauwgom vragen. Hij gaf er haar één, maar twijfelde eerst omdat ze een onbekende was. Aan ons vertelde hij toen dat hij nog werk had aan zijn mushin, zijn ontvankelijke geest. Als een man van die leeftijd dat kan toegeven, then there is hope for us yet!