Ik vermoed dat er mensen zijn die meteen een andere kandidaat naar voren schuiven, een dier dat ze beter, braver, liever en zelfs socialer vinden dan de mens: de hond. Maar dit is een vorm van valsspelen. De hond is immers een menselijk product. Zonder de mens zouden er geen honden bestaan. Ze zijn het resultaat van het ambachtelijk genetisch manipuleren van de wolf, gedurende tienduizenden jaren. Zo bekwam men een labrador, een chihuahua, een Deense dog en dobermann. En welke eigenschap moet dat kneedbare dier op de eerste plaats hebben om nageslacht te mogen bekomen? Niet een leuke vacht, een aardig of vervaarlijk smoeltje, een monsterlijke grootte of belachelijk korte pootjes. Niet het aardig passen in een schoot of het knap samendrijven van schapen, niet het opsnuiven van drugs of voortvluchtige slaven, niet het begeleiden van blinden of het afschrikken van betogers. Die ene belangrijkste eigenschap van een hond is gehoorzaamheid, meer bepaald aan minstens één baasje. Een bepaald soort hond mag graag alles stuk- of doodbijten, maar dan wel met uitzondering van het baasje. Al die tienduizenden jaren is er geselecteerd op gehoorzaamheid ... Noem het trouw, noem het braafheid ... sommige hondenbaasjes noemen de bekwaamheid om bevelen op te volgen zelfs intelligentie. Maar de 'goedheid' van de hond, die creëerden we zelf.

Ik gebruik evenwel niet graag het woord 'goed'. Mensen zijn immers niet goed of slecht; ze handelen goed of slecht. Moraliteit is mensenwerk en behoorlijk ingewikkeld en discutabel. Daarom gewaag ik van zorgzaamheid, wat in deze tijden van corona extra belicht wordt. Zorgen voor elkaar. Ik vind dat de mens dat ongelooflijk goed kan, met alle gevolgen van dien, zoals de aanwezigheid van bijna acht miljard individuen.

Neem om te beginnen de zorg om het gebroed. Dat tref je aan bij alle zoogdieren. Ik denk dat Attenborough er ooit zelfs een hele televisieserie aan besteed heeft: hoe verschillende jonge dieren worden verzorgd, beschermd en opgevoed tot ze op eigen pootjes kunnen staan. Maar bij de meerderheid der zoogdiersoorten is het enkel het wijfje dat zich bekommert om de kroost. Het mannetje scheidt meteen na de paring van tafel en bed: orang-oetans, beren, mollen, tijgers, gnoes, hazen, noem maar op. Bij de mens is het de norm dat vrouw én man voor hun nageslacht zorgen, of de samenlevingsvorm nu een paartje of harem betreft. En dat ze bovendien lang deze taak op zich nemen, bovenmatig lang. Er zijn kinderen die nog steeds in huis blijven als ze al twintig jaar verzorging erop hebben zitten! En nog iets opvallends bij de mens: omdat de opvoeding zo lang duurt, wordt er doorgaans niet gewacht met het verwekken van een volgend jong. Dit kan zeer extreme vormen aannemen. Neem nu mijn moeder: zij was de jongste in een godvruchtig en kroostrijk gezin, ze had een zus die welhaast twintig jaar ouder was. Er zijn bitter weinig diersoorten die niet hun jong, dat quasi volwassen is, verstoten om een volgende generatie te baren.

Wat ook eigenaardig is: de menselijke familieband wordt zo goed als nooit gebroken. De ouders mogen stokoud zijn, tachtig jaar, negentig jaar, toch zullen die oudjes zich nog steeds bekommeren om hun zelf reeds oude 'kroost'. Dit is bizar. Bij erg veel diersoorten wordt immers het volwassen jong verjaagd en in het beste geval nooit meer teruggezien of er volgt heibel. Mama jachtluipaard gaat niet met haar kroost naar oma jachtluipaard. Mama gnoe heeft niet eens een benul van het bestaan van oma gnoe.

Zo kom ik bij een tweede pijler wat zorg betreft en waarover David Attenborough nog geen serie maakte, omdat dit amper voorkomt in de natuur: de zorg om de ouders. Als een Afrikaanse wilde hond, een tijger, een mandril, een mol, een das of vos zijn ouders verlaat, dan gaat die daarna niet meer netjes op familiebezoek. Er is geen vorm van zorg te bekennen, terwijl bij de mens zestigjarigen zich nog bekommeren om hun stokoude ouders. Dat stopt niet. Men houdt contact met de ouders totterdood en men neemt afscheid met verdriet.

En het is nog niet gedaan. De zorgverstrekking reikt verder. Ik heb het tot nu toe beperkt tot directe genetische verwantschap: familieverbanden. Maar de mens is ook zeer sociaal tegenover mensen waarmee hij geen genetische band heeft. Hoeveel kinderen mogen zich hier ondertussen stiefkinderen noemen? Hoeveel stiefouders zijn er wel niet? En toch lijken mij de moordcijfers best mee te vallen. Infanticide in onze samenleving is niet populair. Maar bij zoogdieren komt het vaak voor: als daar een mannetje een wijfje tegenkomt dat hem interesseert, maar dat wijfje heeft nog een jong, dan doodt dat mannetje dat jong. En daarna zal hij paren met dat wijfje (is het verkrachting?). Dat gebeurt bij beren, leeuwen, langoeren, wolven, orka's, hyena's, enzovoort. Bij berggorilla's komt dit fenomeen zo vaak voor, dat het bedreigend is voor het voortbestaan van de soort. Niet zo bij de mens. Sterker nog: mensen helpen zelfs mensen die ze nooit gezien hebben! Gebeurt er een ramp aan de andere kant van de planeet, dan storten sommigen geld. En hoevelen betalen niet via bijvoorbeeld Plan België de kosten voor de opvoeding van enkele kinderen in Afrika of elders? Bescheiden bijdrages ... maar het gebeurt. Vreemd toch.

Het wordt nog gekker. Hoeveel mensen zorgen niet voor andere diersoorten? Katten, konijntjes, pony's, honden. Fortuinen worden besteed aan die dieren. Geen enkele andere diersoort doet dat. Mensen behandelen dat huisdier alsof het een soortgenoot, zelfs een familielid is. Zo zijn we terug bij de hond en het aparte scheppingsverhaal, zij het zonder bijbelse poeha, van die trouwe viervoeter. Want werd en wordt die hond, een doorgaans zeer mensvriendelijk creatuur, niet ergens geschapen naar het beeld van zijn schepper?

(foto bovenaan © Gwenny Cooman)