22 februari 2021
Vinçotte keurt de sociale ladder af
Mijn vader en mijn moeder zaliger wilden zoals alle ouders het beste voor hun kinderen. Daarom waren zij erg bezorgd om het welslagen van onze studies. Dat welslagen bepaalde onze kansen op de arbeidsmarkt. En ons werk was de garantie voor onze welstand, die op haar beurt – hopelijk – de weg plaveide naar het geluk.
We situeren ons in de jaren na de Tweede Wereldoorlog. Als overtuigde Vlamingen hadden zij gesympathiseerd met de bezetter. Zij moesten als jonggehuwden daarom onderaan de maatschappelijke ladder van nul herbeginnen.
Het is hen gelukt. Niet zijzelf, maar al hun kinderen zijn de ladder terug omhooggeklommen. Met behulp van studiebeurzen, sociale huur, een kleine erfenis, spaargeld dat nog mooi opbracht en geïndexeerde lonen.
Wie vandaag onderaan de ladder terechtkomt, van thuis uit of door tegenslag, heeft het een pak moeilijker. De sporten van de sociale ladder staan wat wijder uiteen. Als je de huurprijs van je appartement en de afbetaling van je wagentje moet combineren met een beginnersloon, valt er nog weinig te sparen. Het zou overigens niet veel opbrengen, dat sparen. Maar je moet het wel doen om een lening losgepeuterd te krijgen van de bank. Heb je het geluk om de uitdaging met twee aan te gaan, dan lukt het misschien nog net om met de tijd eigenaar te worden. Maar als alleenverdiener, zoals mijn vader er een was, moet je er nu niet aan denken.
De wereld werd complexer, moeilijker. Beleidsmakers hebben een hoop juridisch afdwingbare regels gebaard om die complexiteit te lijf te gaan of te verergeren. Een van de gevolgen is dat iedereen zich voor alles en nog wat dient te verzekeren. Ook dat kost een starter een hoop geld. De samenleving is voor hem als een gevaarlijk bos vol roofdieren geworden. Daar heeft zich een hele markt rond ontwikkeld en niemand kan zich er ongestraft aan onttrekken.
De digitalisering maakte de vele zaken die je moet geregeld krijgen vervolgens nog minder doorzichtig. Je zit nu dikwijls alleen voor je scherm je af te vragen wat er van je verlangd wordt, om een internetaansluiting te krijgen, om van energieleverancier te veranderen, om je smartphone aan de praat te houden, maar ook om je thuisbestellingen te doen, het schoolwerk van je kinderen op te volgen, enzovoort. Om van het recentere thuiswerk maar te zwijgen.
Veel meer mensen studeren om met dat alles mee te kunnen, maar het lijkt wel dat je nooit genoeg weet. De diploma's blijven noodzakelijk. Veel mensen verzamelen er een stapeltje van. Maar net daardoor misschien zijn die vodjes al lang geen garantie op succes meer. Ook die weg opwaarts is dus onzeker geworden.
Er is meer. Als het ongeluk je treft, zijn de voorzieningen onbereikbaarder dan toen. Je moet een en ander kunnen bewijzen alvorens vadertje staat zijn portemonnee voor je opentrekt. Een hele cascade aan medische attesten moet je bijeensprokkelen. Pontius en Pilatus hebben er vele broertjes bij gekregen. Een kleine vergetelheid of onzorgvuldigheid kan fatale gevolgen hebben. Vond je in de door massale werkloosheid geteisterde jaren tachtig de weg niet naar een uitkering of een plaatsje in een tewerkstellingsproject, dan ging je even op het bankje zitten bij een plaatselijke politicus en die toonde je de weg. Hij stopte een persoonlijk aanbevelingsbriefje in je zak. Als het niet in orde kwam, wist je hem wonen. Nu woont niemand nergens nog. Je moet ze online opsnorren en formulieren invullen, waarvan je niet weet wie ze wanneer zal behandelen, ook al toetert men dat je alle stappen online kunt volgen.
Het ziet er niet alleen naar uit dat de sporten van de ladder wijder uit elkaar zijn gaan staan. Sommige sporten ontbreken zelfs. Als je geen verblijfspapieren hebt, ben je geen Romein en heb je recht op niets, of toch op niet veel. Bed, bad, brood. Ik weet niet of vaccinatie hierbij hoort. Maar ook wie enkele tegenslagen opeen incasseert, valt soms tussen de almaar breder wordende mazen van het net. Een roker kan in onze contreien vooralsnog een behandeling krijgen voor zijn longkanker. Maar als je een drugsverslaafde bent met psychische problemen en je hebt strafbare feiten gepleegd, dan kom je echt niet meer vooruit. In de harde concurrentiële en complexe wereld van vandaag groeit het aantal mensen dat nooit hogerop kan geraken met de dag en corona doet er geen deugd aan.
Vinçotte zou zo'n maatschappelijk ladder nooit goedkeuren en ik stel me de vraag waar we onderweg niettegenstaande de almaar groeiende kennis over om het even wat, de wijsheid verloren hebben om het voor iedereen veilig te houden.
Het lijkt wel of het intellect zich in de plaats daarvan heeft verzameld en teruggetrokken, ergens hoog in de samenleving, waar weinigen nog bij kunnen. Daar hanteert men waarden die dat construct in stand houden. Zoals de waarde van de flexibel in te zetten arbeid, de waarde van de volledige tewerkstelling en de loonmatiging, van de lage belastingen, van de economische suprematie, van de juridische correctheid, van de propere energie, van de groei, van globalisering, van de arbeidsmobiliteit, van de gezonde voeding … Ik kan zo even doorgaan. Het zijn standaarden waar enkel de hoger opgeleiden die dankzij een goede startpositie maatschappelijke sleutelrollen innemen, kunnen aan voldoen en die ook hen ten goede komen. De rest kan maar een beetje proberen om eraan te voldoen en de geneugten ervan kunnen ze al helemaal niet ondervinden. Ze krijgen bovendien van elk gebeurlijk falen de gehele schuld toegeschoven, want is niet iedereen vrij en gelijk geboren en heeft niet iedereen evenveel kans om er door hard werken te geraken? De waarde van de meritocratie had ik vergeten te vermelden.
Die 'losers' stemmen dan nog eens voor achterlijke despoten zeker, die met de rechtsstaat lachen en al wat hierboven als mainstream is opgesomd naar de prullenbak verwijzen, wetenschap en waarheid incluis.
Hoe lang gaan we deze 'intellectuele' kloof nog laten verder gapen? De heilige democratie zelf is namelijk een potsierlijke karikatuur geworden waar het dedain dat van de elite uitgaat vanaf spat. De veiligheid der veiligheden die moest voorkomen dat het ooit nog eens de kant van de grote ongelijkheid uit kon, de verkozen parlementaire democratie met name, is gekaapt door dezelfde upperclass. Advocaten, ooit nog pleitbezorgers van wie door de machtigen werden aangeklaagd, zitten zelf aan de knoppen van een systeem dat de intellectuele klasse losrijdt van de massa.
Misschien is het tijd om wetgevende initiatieven die van die welopgevoede heren en dames uitgaan aan het oordeel van een volksjury van 150 gelote burgers te onderwerpen? Dan kunnen zij beslissen of het zoveelste gepeuter aan de ondoorgrondelijk geworden wetgeving wel te pruimen is, gelet op hun dagelijkse strijd om de rekeningen betaald te krijgen, hun dagelijkse zoektocht naar wat hulp, hun bekommernis om de toekomst van hun kinderen en hun angst voor een leefbare planeet?
Zou dat niet beter zijn dan de politie op pad te sturen om overal boetes uit te schrijven die sociale ravages aanrichten? Beter dan rellen in de buitenwijken van de grootsteden de kop in te drukken en betogingen neer te slaan of in de kiem te smoren? Beter dan het stilaan niet meer te verdedigen status quo vooralsnog met man en macht in bescherming te nemen?
Ooit heeft men geoordeeld dat een gelote volksjury het best geplaatst was om over de zwaarste misdrijven te oordelen, in het besef dat een goed doorvoede rechter met al zijn kennis van het recht soms toch niet kan voelen hoe het is om met een lege portemonnee, tussen joelende en zieke kinderen en een wanhopige dronken man te moeten overleven, tot de stoppen doorslaan.
Ook al gaan er stemmen op om dat laatste volksbastion onder de vlag van efficiëntie en tijdswinst in handen van professionele intellectuelen te geven, blijft het mijn aanvoelen dat we met de gehele samenleving net de andere kant uit moeten.
Slimmer, efficiënter, sneller, het zijn waarden die niet altijd met vrede en rechtvaardigheid sporen, zeker niet als ze gekaapt worden door een elite waar je met de beste wil van de wereld nooit kan toe behoren indien je in de verkeerde wieg geboren bent.
Het is hoog tijd om de zaken rustiger te laten evolueren en om van die rust gebruik te maken om de sociale kloof te dichten. Daarvoor moet het volk en gans het volk aan de knoppen van de wetstraat. Om daar te bepalen wat er nog bij kan en wat niet. Dat was ooit de bedoeling en het wordt tijd om die gelofte te hernieuwen.
Dat zal beter zijn dan een staatshervorming à la Belge. Welke dakloze of armtierige werkstudent zit daar nu op te wachten?
Meer van Hans Claus