27 mei 2021
De hybris van het heden
Al millennia lang beschouwt de mens zichzelf als veruit superieur aan andere dieren. Wij zijn trots op ons vermogen om situaties diepgaand te analyseren en te begrijpen, zodat we berekende maatregelen kunnen treffen om het beste uit de wereld om ons heen te halen. Een van die verschillen tussen ons en andere dieren is ons vermogen om te plannen, in het bijzonder op korte termijn. Ons langetermijndenken daarentegen vertoont ernstige tekortkomingen. Ons talent om op korte termijn te plannen, maakte het ons mogelijk om hulpbronnen extreem te manipuleren. Onze cognitieve moeilijkheden om op lange termijn te plannen daarentegen, leiden tot overexploitatie. In het licht van de huidige pandemie is het van belang om stil te staan bij onze gebrekkige langetermijnplanning. Zijn we wel zo superieur als we altijd dachten te zijn?
_Technologie helpt niet altijd
In de wereld van vandaag, waar de kolonisatie van Mars, het ontwikkelen van AI en het groeien van menselijke organen discussies zijn voor aan de koffietafel, verwacht je dat we alle uitdagingen aankunnen. Je zou kunnen denken dat de globalisering en de formidabele bloei van het IT-tijdperk de wereldbevolking dichter dan ooit tevoren bij elkaar bracht. Maar in het licht van de huidige pandemie, en in acht genomen de ongelijke verdeling van vaccins, zien we dat we niet zo optimistisch kunnen zijn. Het is nu bekend dat Japan momenteel meer dan 14 miljoen vaccins in voorraad heeft, terwijl vele landen in Azië voor hun quota zijn overgeleverd aan de WHO. Ook dit komt neer op een gebrek aan langetermijndenken, waarbij we niet beseffen dat de wereld nooit van het virus af kan komen zolang een deel van de wereld erdoor besmet blijft. Een nieuwe variant die de beschermende werking van het vaccin te boven gaat, kan de kop opsteken en ons terug naar af brengen.
We hadden eerder reeds te maken met pandemieën, en die brachten veranderingen teweeg in de manier waarop de wereld werkt. Soms ten goede, soms ten kwade. We weten bijvoorbeeld allemaal dat de zwarte dood hielp om een einde te maken aan het feodalisme in Europa. Maar dachten we er ook aan om toekomstige pandemieën aan te pakken? Zo ja, waarom waren we dan zo onvoorbereid op deze? Deskundigen voorspelden reeds lang een dergelijke uitbraak, maar toch waren we er niet op voorbereid. Tien jaar geleden las ik Spillover, van de meesterlijke David Quammen. Het boek is in het Nederlands vertaald als Van dier naar mens: over de opkomst van levensbedreigende infectieziekten.
De vooruitgangsoptimisten, ik bewonder ze. Echt wel. Maar geen kunstmatige intelligentie, geen supercomputers en geen geavanceerde wearables waren in staat om ons van de pandemie te redden. We zijn teruggebracht tot een gevecht tegen een microscopisch klein leger, terwijl we ineenkrimpen achter onze maskers en puffen bij maatregelen die overmorgen soelaas moeten brengen, maar vandaag ons comfort beperken.
_De pandemie: een noodzakelijk kwaad?
De volgende gedachte kan misschien het effect zijn van langdurige isolatie, maar de COVID-19-pandemie is misschien wel een zegen in vermomming. Ze dwingt ons om onze huidige politieke en sociale structuren in vraag te stellen en doet ons beseffen dat onze maatschappij niet feilloos werkt. Het kan ook het broodnodige nieuwsbericht zijn dat aangeeft dat we het recept aan het schrijven zijn voor toekomstige crisissen, als we niet dringend aan langetermijnplannen beginnen. We weten allemaal dat de volgende uitdagingen niet min zijn. Het is bijna cliché, maar niet minder waar: Every disaster movie begins with a scientist being ignored.
Alle hoop is echter nog niet verloren. Herinnert u zich de financiële crisis van 2008? Waarschijnlijk is die nog altijd niet helemaal verteerd, maar ze leidde wel tot de invoering van nieuwe regelgevingen zonder welke de wereld van vandaag heel wat chaotischer zou zijn. Het besef kwam dat de economische school die toen heerste niet zo onfeilbaar bleek te zijn. De geschiedenis leert ons herhaaldelijk dat de mens zichzelf dwingt om uit de puinhoop – die we vooral zélf creëren – te kruipen en opnieuw vorm te geven aan een betere toekomst.
De lessen die we uit de pandemie trekken, moeten bepalend zijn voor de beslissingen die we vandaag nemen. De beslissingen van vandaag zullen op hun beurt bepalend zijn voor de mens van morgen. We moeten onze toekomst voor de komende decennia vormgeven. Ik haal graag een quote van politicoloog Jonathan Holslag aan die me onlangs inspireerde: 'Ofwel onderga je de toekomst, ofwel geef je de toekomst mee vorm'. Maar niemand zei het beter dan de Franse filosoof Albert Camus: 'La vraie générosité envers l'avenir consiste à tout donner au présent'.
Meer van Mathieu Roelandt