19 juli 2021
Vrouw en moeder: géén synoniemen!
Het is al even geleden dat de VRT het programma 'Kinderwens' uitzond, waarin actrice Leen Dendievel op zoek gaat naar het waarom achter kinderen krijgen. Toch blijft haar hoofdvraag bij mij nazinderen. Of u het programma bekeek of niet, u verwacht wellicht dat er voornamelijk vrouwen in aan het woord komen om dat thema te bespreken. Een gezin starten, kinderen op de wereld zetten en uiteindelijk zorgen voor het kroost lijken zo inherent verbonden aan de vrouwelijke identiteit. Maar is deze associatie wel zo onschuldig als ze lijkt? Zou de maatschappij er niet beter op worden door af te stappen van dat vrouwelijke verwachtingspatroon? De gevolgen van de link tussen vrouw en moeder op de mentale gezondheid, het delen in het gezinsleven en de genderongelijkheid in het bedrijfsleven zijn alleszins niet gering. Door deze effecten nauwgezet te belichten, volgt u misschien mijn mening dat men de vraag 'Al nagedacht over kindjes?' beter niet stelt aan een vrouw.
_De maatschappij laat een vrouw weinig keuze
Niet enkel tv-programma's geven aan dat de maatschappij van een vrouw verwacht dat ze kinderen op de wereld brengt en hen opvoedt. Ook in de bedrijfssector en de medische wereld is dat beeld duidelijk aanwezig. Zo wijst onderzoek uit dat vrouwen hun werkschema meer aanpassen dan mannen om meer tijd te hebben voor het gezin. Daarnaast toont de genderongelijkheid in anticonceptiemogelijkheden dat de vrouw grotendeels de verantwoordelijkheid draagt voor gezinsplanning. Bovendien richten advertenties voor babyproducten zich nog steeds al te vaak op vrouwen in plaats van mannen. Dat alles geeft aan dat de omgeving waarin we opgroeien de perfecte voedingsbodem vormt om vrouwen te doen geloven dat geen kinderen grootbrengen niet tot haar keuzepakket behoort.
_Kindervrije vrouwen: gestegen aantal, sterke redenen, maar niet geaccepteerd
Hoewel onze opvoeding en cultuur onderstrepen dat een vrouw moet kiezen voor kinderen, maken meer en meer vrouwen de bewuste keuze om dit voorschrift niet op te volgen. Weliswaar heeft bijna elk van hen hiervoor een reden, wat een vereiste lijkt te zijn wanneer je tegen het stereotiepe patroon ingaat. Eerst en vooral schrikt het plaatje van moederschap hen eerder af dan dat het vreugde aanwakkert. Dat vanwege de ontzettend hoge standaard die wordt gekoppeld aan moeder zijn. Volgens de huidige samenleving is het niet langer voldoende om een moeder te zijn, maar moet elke vrouw ook de perfecte moederrol uitoefenen. Van vrouwen verwacht men dat ze alles aan de kant schuiven om voor hun kinderen te zorgen. Bovendien moeten ze tonnen kritiek van anderen op hun opvoedingsmanier incasseren, en dat alles liefst combineren met een hoge functie en een knap uiterlijk. Onlogisch is het dus niet dat steeds meer vrouwen nee zeggen tegen het moederschap. Naast de eis van de maatschappij voor de perfecte moeder, somt men veelvuldig redenen op als bezorgdheid over de populatiegroei en daaraan gekoppeld het klimaat, financiële kosten, en onafhankelijkheid en vrijheid.
Kindervrije vrouwen lijken hun beslissing dus volkomen bewust en onderbouwd te maken, maar de samenleving lijkt hen nog steeds niet te accepteren. Stigmatisering van deze vrouwen is dan ook een veelvoorkomend probleem. De maatschappij schrijft hen labels toe als egoïstisch, onverantwoordelijk, immatuur en abnormaal. Zelfs hun naaste omgeving neemt de keuze om kindervrij te blijven niet altijd serieus, wat zich uit in reacties als 'Je zal nog wel van gedacht veranderen'. Vrienden en familie kunnen zelfs teleurstellend tot kwaad antwoorden omdat ze door hen geen grootmoeder, tante of meter kunnen worden. Daartegenover is zo'n stigmatisering en sociale druk bij kindervrije mannen bijna onbestaande.
_Vastberaden keuze, mentale moeilijkheden
Terwijl onderzoek aanwijst dat vrouwen die vrijwillig kiezen voor een leven zonder kinderen zelfverzekerd en gelukkig zijn met hun keuze, is het niet verrassend dat de stereotypering en stigmatisering ook risico's voor de mentale gezondheid inhouden. Bovendien worden kindervrije vrouwen als gevolg van deze stereotypering veelal uitgesloten van sociale activiteiten. Vanaf de 30-jarige leeftijd verlangt men immers dat je kan meepraten over onderwerpen die horen bij het moederschap. Verder brengt het niet passen binnen het maatschappelijk ideaal ook identiteitsproblemen met zich mee. De maatschappij lijkt immers snel kindervrije vrouwen te beschouwen als zijnde waardeloos, wat de zoektocht naar wie je dan wel bent een stuk moeilijker maakt. Het vrouwelijk ideaalbeeld vormt zo een gevaar voor de mentale gezondheid van kindervrije vrouwen.
Naast mogelijk zorgwekkende effecten op kindervrije vrouwen, heeft het verwachtingspatroon ook een zware impact op de mentale gezondheid van vrouwen met kinderen. Overal kom je als moeder adviezen tegen over hoe je je kind het best grootbrengt. Daarbij komt dan nog eens dat een fout zwaar wordt bestraft. Je had immers toegang tot alle informatie en draagt de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van je kind. Nog meer zelfs dient een vrouw niet enkel uit te blinken in hoe ze haar kroost opbrengt, maar moet ze hier ook altijd perfect gelukkig bij lopen. Bijgevolg bedreigt het vrouwelijk ideaal niet enkel de mentale gezondheid van kindervrije vrouwen, maar ook die van vrouwen met kinderen.
_Een genderbias in de stigmatisering van ouder worden
Hoewel het vrouwelijke ideaalbeeld duidelijk zijn tol eist op de mentale gezondheid van vrouwen, lijkt de mannelijke identiteit veel minder verbonden te zijn met kinderen grootbrengen. Stigmatisering van kindervrije mannen is nagenoeg onbestaande. Een van de redenen hiervoor is dat men kindervrij blijven gelijkstelt aan carrière maken, wat nu net een erg gewaardeerde eigenschap is bij mannen. Bovendien halen velen het moederlijke instinct aan bij het argument dat kindervrije vrouwen alsnog van mening zullen veranderen en wordt een wegblijven van zo'n instinct aangezien als vreemd. Een equivalent van het moederlijke instinct bij mannen vinden we nog niet terug in ons dagelijks taalgebruik. Er lijkt dus duidelijk een genderbias te bestaan in hoe sterk ouderschap iemands identiteit bepaalt. Dat wordt mede ondersteund door onderzoek dat aantoont dat kindervrije vrouwen veel meer kritiek ontvangen van onbekenden dan kindervrije mannen: terwijl deze mannen zogenaamd de droom aan het beleven zijn, bestempelt men kindervrije vrouwen als 'crazy cat ladies'.
_Maar toch: het vrouwelijke ideaal is ook voor mannen negatief
Hoewel mannen dus niet zozeer getroffen lijken te zijn door het ideaal van kinderen krijgen, is het vasthouden aan het stereotiepe beeld van de vrouw als moeder ook voor hen negatief. Dat beeld houdt namelijk in dat voor kinderen zorgen nog steeds meer met een vrouw wordt geassocieerd dan met een man. Onderzoek dat aantoont dat de mannelijkheid, betrouwbaarheid en competentie van huisvaders veelal in twijfel worden getrokken, ondersteunt dat. Een gevolg van het maatschappelijke ideaal is dat vele mannen zich onzeker en incompetent voelen bij de opvoeding van hun eigen kinderen, waardoor ze de kinderzorg regelmatig doorschuiven naar hun vrouwelijke partner. Toch is er een alternatief, namelijk bewust kiezen voor meer gendergelijke gezinsdeling. Mannen die deze keuze maken, kunnen zo het vaderschap ten volle ervaren, waarna ze uiteindelijk een unieke band met hun kind(eren) krijgen. Bovendien kan meer gendergelijke gezinsdeling leiden tot meer aandacht voor andere kwesties, zoals verlengd vaderschapsverlof.
_Schuldgevoel, dus geen carrière
Naast het gezinsleven wordt ook het werkleven sterk beïnvloed door het dominante beeld van de vrouw. Al ettelijke jaren schreeuwen stemmen uit verschillende hoeken dat men de genderkloof in de bedrijfswereld dringend moet dichten. Dat verloopt moeizaam, aangezien vrouwen nog steeds 14% minder verdienen dan mannen in de EU en het vrouwelijke gender maar magertjes vertegenwoordigd is in CEO-posities, met een miezerig aandeel van 5%. Een van de redenen voor deze genderkloof en het moeilijk overbruggen ervan is het vrouwelijke verwachtingspatroon dat in onze maatschappij ingebakken zit. Onderzoek toonde immers aan dat slechts een minderheid gelooft dat een vrouw met jonge kinderen en een fulltime job een ideale situatie is. Daarentegen keerde dat effect volledig om wanneer de situatie van een man met jonge kinderen zich voordeed. Aangezien onze omgeving dus nog steeds het idee naar voren brengt dat het de moeder is die best voor de kinderen zorgt en niet de vader, is het niet verrassend dat moeders die uit zijn op carrière snel overmand worden door schuldgevoel. Bijgevolg zijn het nog steeds vrouwen die hun tijd meer spenderen aan kinderen en minder aan hun werkleven. Het pijnlijke resultaat daarvan is dat zonder een verandering in de maatschappelijke gedachtegang en omgang, de huidige genderkloof moeizaam tot niet meer zal veranderen.
_En wat met haar moederlijke instinct?
Maar wat met de vrouwelijke biologie, die voor een natuurlijke moederrol zorgt? Ongetwijfeld draagt het zogenaamde moederlijke instinct bij tot de statistieken in genderongelijkheid, maar de mens is niet enkel een product van zijn biologie, maar ook van zijn cultuur en omgeving. En het is juist deze cultuur en omgeving die de onlosmakelijke link tussen vrouw en moeder standvastig blijven volhouden: kijk maar naar tv-programma's, films, reclame … die dat stereotype afbeelden.
Aangezien we de mogelijkheid hebben om onze cultuur te veranderen, zou het vanwege alle negatieve effecten die het vrouwelijke ideaalbeeld met zich meebrengt nefast zijn om de stereotypering van de vrouw niet aan te vechten. De impact van het traditionele vrouwelijke beeld op de mentale gezondheid – van zowel kindervrije vrouwen als vrouwen met kinderen –, en de genderongelijkheid in gezinsdeling en de bedrijfssector, vereisen een evolutie in het denken.
_Verder lezen?
Meer van Charlotte Vanacker