22 juli 2021
Antjie Krog, eerste Writer in Residence van de Universiteit Gent
In 2020 nam de Universiteit Gent het initiatief om een internationaal gereputeerd schrijver uit te nodigen. De 'Writer in Residence' (WIR) wordt gedurende twee maanden aangesteld. De universiteit is een habitat waar zeer diverse en velerlei culturele initiatieven worden genomen. Doorgaans zo veel dat universitaire docenten en studenten niet altijd goed weten welke lezingen of debatten plaatsvinden, welke schrijvers worden uitgenodigd enzovoort. Daarom dringt zich stilaan een Cultuurplatform op dat onder meer een informerende functie heeft. Met Kurt Defrancq, cultureel adviseur verbonden aan het kabinet van de rector, organiseer ik al vier jaar 'Belezen Wetenschappers', een gespreksforum voor verhalen over literatuur. Professoren en ander wetenschappelijk personeel, occasioneel een (doctoraats)student, komen vertellen over hun uitgelezen literaire boeken, de romans en dichtbundels op het nachtkastje. De literatuur die hen inspireert voor professionele doeleinden, de literaire teksten die voor ontspanning of intellectuele prikkeling worden gelezen. Doorgaans zijn dat revelerende bijeenkomsten voor een breed publiek, georganiseerd in de Gentse stadsbibliotheek en vakkundig in goede banen geleid door Pat Donnez (VRT). De docenten treden als ‘belezen wetenschapper’ uit hun comfortzone en formuleren wars van jargon of retoriek over eigen lees- en levenservaring.
Momenteel werken we met collega's aan een transdisciplinair en educatief project UNIVERSITAS, waarmee we het gesprek tussen faculteiten en wetenschappelijke culturen trachten te faciliteren en zo mogelijk te stimuleren. Alle projecten hebben als doel het culturele leven aan de universiteit te bevorderen en te coördineren. We stellen al langer vast dat het disciplinaire specialisme in academische opleidingen een selffulfilling prophecy is geworden, met als resultaat dat de universiteit steeds méér vakidiotie in de hand werkt. Wij willen de 'humaniora', een in Vlaanderen bekende term voor de humane of geesteswetenschappen, méér ruimte geven en indien mogelijk een plek in alle opleidingen, ook van bèta- en gammawetenschappers. Bedoeling is het tweerichtingsverkeer op gang te brengen, de dialoog tussen wetenschappers. Alfa's kunnen veel leren van hun collega's in de bèta- en gammawetenschappen, en andersom. Thans bevindt iedere onderzoeker zich op een eiland, in een vakgroep of onderzoeksgroep, met weinig gelegenheid voor uitwisseling van ideeën en inzichten. Een interfacultaire werkgroep heeft daarvoor de voorbije jaren aanzienlijk stappen gezet. De aanstelling van een WIR, vanwege de pandemie met een jaar uitgesteld, past in het cultuurbevorderend beleid van mijn alma mater.
_Literair gastauteur in Gent
De Zuid-Afrikaanse auteur Antjie Krog is de eerste gastschrijver van de UGent. Op basis van een namenlijst is met universitair bestuurders overlegd wie we als eerste literair schrijver uitnodigen. Uit een rondvraag is gebleken dat we graag een kandidaat Nobelprijs Literatuur te gast hebben, een auteur van prikkelende beschouwende teksten, overdonderende poëzie, een gespreksgenoot voor studenten en professoren. Aan andere universiteiten in de Lage Landen bestaat de formule van gastschrijver al langer, zij het dat het vooral (zo niet uitsluitend) over Nederlandstalige literaire schrijvers gaat. Aan de VU Amsterdam, zo vernam ik de voorbije dagen, is de 'vrije schrijver' Babs Gons aangesteld, in Groningen Mathijs Deen, aan de KU Leuven Saskia de Coster. Om maar een paar voorbeelden te noemen. In de context van internationalisering is het van belang dat we buitenlandse schrijvers uitnodigen, complementair ten opzichte van de initiatieven van zusterinstellingen. We werken trouwens samen met de Universiteit Leiden, waar al lang een schrijversprogramma wordt georganiseerd. Toen de collega's vernamen dat de UGent Antjie Krog heeft geëngageerd, ontvingen wij de vraag of zij ook in Leiden gastcolleges kan aanbieden en in november 2021 de Albert Verweylezing houden. We zijn in Gent zeer collegiaal en dus op het verzoek ingegaan. Vanaf begin september is Antjie Krog eerst een maand in Nederland, vanaf 1 oktober tot 20 november in Gent. Aan beide universiteiten heeft zij een druk programma.
_Schrijversoptredens
We werken thans met een WIR-team aan het programma in Gent. Zodra het persbericht is verstuurd, in februari 2020 na het besluit van het Bestuurscollege, ontvingen wij tal van aanbiedingen. Iedere vereniging of elk cultuurhuis (zoals BOZAR, Poëziecentrum, Zuid-Afrikahuis) wil graag Antjie Krog op het programma. De werkgroep verzamelde de uitnodigingen en in overleg met de gastauteur wordt een keuze gemaakt. Zo plannen we in Gent, in samenwerking met het kunstencentrum Voo?uit, een avond met Tom Lanoye (alumnus van de UGent). Er zijn gesprekken gepland met collega's en studenten van de diverse faculteiten, we plannen informele salongesprekken 's avonds op de fantastische plek waar onze genodigde anderhalve maand resideert. Wanneer het overzicht volledig is na goedkeuring door Antjie Krog, zal de UGent hierover communiceren. Het wordt een literair feest waar we zo veel mogelijk collega's, studenten en andere belangstellenen bij betrekken.
_Krog als cultureel bemiddelaar
Over Krog en de Lage Landen is veel te vertellen. Louise Viljoen, in 2019 leerstoelbekleder Zuid-Afrika: talen, literaturen, cultuur en maatschappij (UGent), heeft over de auteur als intermediërende figuur tussen Zuid-Afrika, Nederland en België gepubliceerd. De vele contacten en optredens van Krog in de Lage Landen moeten in kaart worden gebracht, interviews in kranten en voor televisie of op de radio geïnventariseerd, receptieteksten verzameld naar aanleiding van poëzievertalingen enzovoort. Antjie Krog wordt geroemd en valt in de prijzen in de Lage Landen, vooral in Nederland. Nog niet zo lang geleden ontving zij als (eerste) buitenlands auteur de prestigieuze Gouden Ganzenveer (voor het Nederlands, nu dus voor het Afrikaans). In Gent hadden wij haar al te gast, op initiatief van het Poëziecentrum. Of in Antwerpen, in de Arenbergschouwburg, samen met Tom Lanoye. Het gastschrijverschap zal ons en haar toelaten de banden te verstevigen en het intercontinentaal gesprek over Zuid-Afrika, over Afrikaans en Nederlands, te voeren. Voor de samenwerking is dat van bijzondere betekenis. Ik hoef het hier niet te hebben over de leerstoel Zuid-Afrika of het bijzonder performante Gents Centrum voor het Afrikaans en de Studie van Zuid-Afrika. Of over Breyten Breytenbach als doctor honoris causa van de UGent en het jaarlijks symposium over Afrikaans en Zuid-Afrika.
De aanstelling van Antjie Krog is een universiteitbreed initiatief, niet gerelateerd aan een vakgroep of een faculteit. Zij komt naar de Arteveldestad om aan schrijfprojecten te werken. Om onze musea te bezoeken en het Lam Gods te bewonderen, mensen te ontmoeten, indrukken op te doen. We zijn benieuwd hoeveel creativiteit een gastverblijf in Gent mogelijk maakt.
_Gent als inspiratiebron
Een schrijversresidentie biedt de gelegenheid voor een buitenlands auteur om aan het creatief oeuvre te werken. De ontmoetingen staan evenzeer in het teken van het oeuvre: zij zal lezingen houden, voordrachten verzorgen, interviews geven, telkens met de focus op het scheppend en kritisch werk. We plannen gesprekken met kunstenaars en academici. Overigens is de plek waar zij verblijft het huis van de internationaal gerenommeerde beeldend kunstenaar Berlinde de Bruyckere, in het hart van de stad. Eerst in Leiden, vervolgens in Gent, verzorgt Antjie gastcolleges voor bachelor- en masterstudenten. Geen overladen programma, ondanks alle aanmeldingen, omdat zij gelegenheid moet krijgen om te werken, te schrijven en te denken. Schrijven begint bij het denken en een stimulerende omgeving zal daar beslist toe bijdragen. Wij willen onze schrijversgasten genereus onthalen en optimale condities bieden voor het creatief proces en geplande evenementen.
De Universiteit Gent is een stimulerende omgeving, een vrijplaats voor denkers en schrijvers, voor wetenschappelijk onderzoek en academisch onderwijs, met oog voor cultuur in de breedste zin van het woord.
Fragmenten uit dit vraaggesprek met Melt Myburgh en uit een interview met Louise Viljoen (Universiteit Stellenbosch) zijn gepubliceerd door de Zuid-Afrikaanse website Litnet.
Meer van Yves T'Sjoen