16 februari 2022
De kracht van actieve ontkenning (deel 1)
Het niet doorzien van een voor de hand liggende illusie is één zaak. Ze niet wíllen zien ondanks mogelijke chaos is een andere.
_Vaccinaties zijn goed! Nee, dat zijn ze niet!
Sommige mensen lijken iets te geloven op een manier die voor anderen onbegrijpelijk is en vice versa. Dit leidt tot verdeeldheid in de politiek, religie, wetenschap versus niet-wetenschap enzovoort. Hoe komt dat? Niet alle mensen van de andere kant zijn dom. Doen ze dan, individueel gezien, gewoon alsof?
Domheid en doen alsof kunnen een deel van het antwoord zijn, maar de belangrijkste factor is wellicht actieve ontkenning. Met andere woorden, het zonder specifieke reden ronduit bewust weigeren om naar iets te kijken. Het is als een strikte tunnelvisie waarbij de persoon, zelfs als je hem met geweld uit de tunnel probeert te trekken, zich existentieel verzet – in de tunnel zijn of helemaal niet zijn.
Dit kan net zo vreemd lijken als het gevoel dat je krijgt wanneer je probeert een flat-earther te overtuigen van het feit dat de wereld niet plat is maar rond -- behalve als je er zelf één bent. De flat-earther is niet per se dom. Hij kan zich ook consequent gedragen als iemand die zijn geloof niet ronduit veinst. Dat komt omdat hij het ook niet veinst. Hij ontkent actief dat de aarde rond is. Dit inzicht is cruciaal om ten minste een zinnig gesprek met hem aan te gaan. Anders kijkt hij naar jou zoals jij naar hem, doorheen een dikke sluier.
_Een kleine oefening
Probeer een minuut lang actief niet aan een roze olifant te denken. Dus, denk bewust niet aan een roze olifant vanaf nu ...
Uitdagend, toch? Heb je de roze olifant gedurende de hele minuut 'actief/bewust ontkend'? Je falen (of je succes) is niet zo belangrijk als de kleine ervaring op zich. Dit is wat er gebeurt bij mensen die leven in actieve ontkenning van rationele argumenten tegen, laten we zeggen, esoterische genezing op afstand. Zulke argumenten bereiken hen niet. Het is een uitdaging om deze oefening een minuut lang puur bewust te doen. Toch is het zo dat meer dan een paar mensen het moeiteloos jarenlang, zelfs een leven lang doen. En dat is best fucking weird.
Sorry voor de uitdrukking. Feit is dat je de roze olifant niet puur bewust kan ontkennen zonder je aandacht erop te richten ... oeps. Merk op dat denken aan een blauwe muis, in plaats van aan een roze olifant, niet voldoet. Je ontkent dan niet actief de roze olifant, maar je denkt gewoon aan iets anders. Echt actieve ontkenning heeft dat niet nodig. Het is de vreemde actie van het niet zien waar je naar kijkt, of van het bewust niet nadenken over iets waar je toch op de een of andere manier aan denkt. Het is 'actief' omdat het deels bewust is, maar men kiest ervoor om zich er niet in te verdiepen uit angst voor wat er achter de deur van bewust/niet-bewust kan liggen.
_Hoe/waarom het niet-denken in de praktijk te brengen (id est, de actieve ontkenning)
Het is best om de vraag van het hoe en het waarom gelijktijdig te beantwoorden. Dat komt omdat het moeilijk is om ze puur bewust te verwezenlijken – denk aan de oefening. Puur bewuste wilskracht volstaat niet om actieve ontkenning lang vol te houden. Toch is het ook geen totaal on-bewuste actie. Je hoeft geen zombie te zijn. Zelfs intelligente mensen kunnen het. 'Verfijnde' mensen (kunstzinnig, geïnspireerd, wetenschappelijk geniaal) kunnen het zelfs nog beter, inclusief het bewust op zoek gaan naar de actie. In deze setting wordt het diepe concentratie genoemd. Als denkend persoon weet je misschien dat concentratie op één item deels gebeurt door de aandacht weg te nemen van al het andere. Zie je, dit is ook een soort van 'actieve ontkenning', halfbewust controleerbaar en nog minder als je moe bent. Het maakt deel uit van het voor-altijd-normaal. Dit niet kunnen is een aandachtstoornis. Aan de andere kant van het spectrum wordt 'actieve ontkenning' een probleem wanneer het ongecontroleerd en behoorlijk onwrikbaar is.
Het hoe en het waarom van actieve ontkenning drijven op motivatie. Men kan zich gedeeltelijk bewust zijn van de motieven. Merk op dat je ook gemotiveerd moet zijn om geconcentreerd te zijn. Maar jij – noch iemand anders – kan niet puur bewust beslissen om gemotiveerd te zijn. Tenminste, er zijn altijd niet-bewuste factoren bij betrokken – een voor velen ongemakkelijke waarheid. Je kan je dus afvragen of het mogelijk is om jezelf te motiveren om dit te onthouden? Als je zin hebt in een kopje koffie, dan is dit het moment.
_De sceptische geest
Sceptisch zijn (in de zeer positieve zin) is een voortdurende oefening. Deze keer ligt de oefening voor jou als scepticus in het omgekeerde van de vorige: ook blijven denken in richtingen die je liever gewoon zou laten verdwijnen als je ze gewoon actief zou kunnen ontkennen. Op deze manier ligt sceptisch zijn in het vermijden van actieve ontkenning, vooral wanneer een gedachterichting jou rechtstreeks in de balans legt (geld, status, graag gezien worden ...). Sceptisch zijn begint wanneer het persoonlijk uitdagend wordt. Het gaat dus niet over het feit dat je deel uitmaakt van een stroom lotgenoten die hun sceptische pijlen richten naar 'hen', zijnde diegenen die bizar, dom en onnadenkend zijn – vooral niet als dit een uitvlucht voor arrogantie is. Arrogantie nodigt een aanmatigend iemand niet uit om te blijven denken, net zomin als het iemand die in actieve ontkenning verkeert, kan doen nadenken – integendeel. Arrogantie zorgt ervoor dat de persoon in actieve ontkenning zijn tunnel verlengt.
Mensen aan weerszijden van een of andere rariteit – bijvoorbeeld het aderlaten als een geneeswijze – mogen denken dat het mogelijk is iemand met geweld te overtuigen omdat ze geloven dat actieve ontkenning een puur bewuste daad van (afwezigheid van) wilskracht is, maar dat is het niet. Ondertussen wordt inzicht in actieve ontkenning steeds belangrijker gezien de toenemende polarisaties in tal van domeinen. Groepen ontkennen actief de argumenten van andere groepen of zelfs het recht om geldige argumenten te hebben. Neem bijvoorbeeld de huidige toestand van democraten en republikeinen in de VS. Silo's van sociale media versterken dit proces aanzienlijk.
Stap nu tweehonderd jaar terug in de tijd. Toen waren er aderlatingen in overvloed binnen de westerse reguliere geneeskunde. Hoe was het mogelijk dat ze het voor de hand liggende niet konden zien? Denk twee keer na. Kom dan terug naar het heden en denk nog eens goed na. Let op de grijze zone tussen gewoon iets niet weten of beseffen en de actieve ontkenning ervan. Als sceptisch persoon denk ik dat het best is om naar jezelf te kijken en te erkennen dat het vermijden van ongepaste actieve ontkenning geen eenvoudige prestatie is. Ben je niet af en toe besmet, of zelfs vaak? De beste genezer is degene die zichzelf voortdurend geneest. De beste scepticus is voortdurend sceptisch voor zichzelf. Dat vraagt veel cognitieve inspanning. Je weet de koffie te vinden.
Wordt vervolgd.
Meer van Jean-Luc Mommaerts