21 februari 2022
Over nuance in het growth-versus-degrowth-debat
‘Growth versus degrowth’, ik vind het al eng om dit neer te schrijven. Eng, omdat we in een impasse lijken te komen in het debat dat dreigt te polariseren. Het is verworden tot 'Black versus White', 'Welles tegenover Nietes', en eerlijk, dat stoort me omdat ik in beide posities waardevolle ideeën terugvind. We moeten eerst terug naar elkaar luisteren, begrijpen waar de ander zijn redenering vandaan komt, om te kunnen inzien dat er veel gemeenschappelijks is.
_Beide pistes sluiten elkaar niet uit
Er wordt vooral naast elkaar gesproken. Voor mij is het duidelijk dat kernenergie een deel van de oplossing is om op korte termijn het klimaat nog te redden. Dus de inzet daarop en de nodige research moeten worden ondersteund, maar laten we niet dezelfde fout maken zoals bij de fossiele brandstoffen en het daarbij laten. Parallel kan er een traject lopen dat nadenkt of we nog wel met kernenergie willen werken in pakweg 2150 – en hoe we met dat afval omgaan?
Beide sluiten elkaar toch niet uit? Ik pleit voor een genuanceerdere visie wanneer we hierover denken en schrijven: wees kritisch voor jezelf, en als je iets betwist, hoef je niet meteen alles van de tegenpartij van tafel te gooien. Dat werkt contraproductief, en je overtuigt er werkelijk niemand mee – je bevestigt enkel gelijkdenken in hun visie.
_Curves over groei, maar wat met cijfers over welzijn?
Ik ontken niet dat economische groei belangrijk is, maar we mogen ons ook niet blindstaren op het economische alleen. In een debat waarin beide partijen het goed voor hebben, moet er ook ruimte zijn te erkennen dat groei schadelijk kan zijn voor het mentale welzijn. Dat is geen waardeoordeel, maar een vaststelling die ook gestoeld is op basis van cijfers. Vlaanderen kampt met hoge suïcidecijfers, zowel onderzoek bij Sciensano als het rapport van Universiteit Gent tonen aan dat er elke dag minstens 27 pogingen zijn. We scoren zeer hoog tegenover het Europese gemiddelde (het Vlaams/Belgisch suïcidecijfer ligt 1,5 keer hoger dan het gemiddelde binnen de Europese Unie).
We kunnen dan wel economisch, materieel erop vooruitgaan – maar dat wil niet zeggen dat we het mentale welzijn uit het oog moeten verliezen: we moeten ook erkennen dat die cijfers niet onbelangrijk zijn, en ook hier sluit het ene het andere niet uit. Parallel aan economische groei moeten we ook inzetten op zinvol, haalbaar werk. De druk op jongeren is enorm hoog, net zoals die op mensen in een arbeidsomgeving. We durven al wel eens vergeten dat economische groei in het model zoals het zich nu manifesteert een perverse keerzijde heeft op mentaal welzijn. Suïcide is daar de meest extreme component van, maar de depressiecijfers liegen er ook niet om: drie op de tien mensen hebben het gevoel constant onder druk te staan, meer dan twee op de tien mensen geven aan slaaptekort te hebben door zorgen en twee op de tien mensen voelen zich ongelukkig en depressief.
Ik heb de cijfers over jobtevredenheid er dan nog niet eens bij genomen, maar we hoeven niet ver te zoeken naar voorbeelden waar mensen onder enorme druk staan door onze 'economische groei' – ik denk hier spontaan aan pakketjesbedrijven en koerierdiensten – waarbij al vaker inbreuken tegen arbeidswetgeving vastgesteld zijn: zie zwartwerk en kinderarbeid bij PostNL, protesten bij arbeiders in Amazon-opslaghuizen. Of de uitbesteding naar China, waar men vlotjes de werkomstandigheden in eigen land niet moet naleven om onderdelen te maken tegen hoge productie; een van de vele voorbeelden zijn de praktijken die Apple toepast. Of zoals filosoof ethische economie Tim Christiaens zei in een opiniestuk: 'Het probleem zijn de grote e-commercebedrijven die allerlei juridische en technologische spitsvondigheden gebruiken om arbeiders slecht te vergoeden, het milieu uit te buiten en de maatschappelijke geografie naar hun hand te zetten, terwijl ze de maatschappij laten betalen voor de nevenschade'.
Kortom: dit zijn de perversiteiten van groei die we moeten meenemen in de berekening, en waarvoor oplossingen moeten komen. Dat heeft overigens niets met moralisering of vingerwijzing te maken, maar alles met respect voor humaan, betekenisvol werk en de balans tussen leven om te werken of werken om te leven.
_Evolutie naar 'slimme groei'
In een maatschappij waar één op de drie aangeeft last te hebben van psychisch onwelbevinden (Sciensano-rapport 2018) – 'Eén inwoner op drie heeft een zekere graad van psychisch onwelbevinden en slechts één inwoner op zeven heeft een optimale levensenergie' – en waar de druk op werknemers stijgt, moeten we durven ons wereldbeeld over groei kritisch tegen het licht te houden. Groei kan dan wel de oplossing zijn voor milieu en de acute klimaatproblematiek, we mogen nooit het welbevinden uit het oog verliezen wanneer we oplossingen voorstellen.
Hier ligt een belangrijke rol voor werkgevers en de hr-sector, maar ook in het bijzonder voor de overheid. Is het nog wel realistisch dat we blijven teren op mensen die hun werk als zinloos ervaren? Er is weinig ruimte voor autonomie. De cultuur van economische groei heeft het perverse effect dat de focus louter op outputcijfers ligt, dit omwille van de markconcurrentie en door de druk van aandeelhouders. Sophia De Wolf haalde het reeds aan in haar blogstukje De ware reden: 'Het voelt alsof werknemers pionnen zijn die men strategisch inzet'.
Ik erken dat groei nodig is, maar dat er ook beperkingen zijn waar we rekening mee moeten houden en dat bijsturing nodig is. Wat die nogal vage term 'slimme groei' zal zijn, weet ik niet, maar waar de grote pijnpunten liggen, dat heeft u hierboven al kunnen lezen. Ook hier denk ik dat streven naar groei niet haaks hoeft te staan op het welzijn van mensen en op inspanningen om milieu en klimaat onder controle te houden. We moeten in ieder geval ook onderzoek doen en cijfers meenemen in het debat over hoe we onze 'groei' kunnen harmoniseren met welzijn. Het vaker betrekken van verschillende domeinen en het over grenzen heen denken is hier de essentie, en niet slechts debatteren als een zogenaamde vakidioot die geen rekening houdt met de bredere context.
_Bewuster kopen is niet anti-growth
Tot slot vind ik dat bewuster omgaan met je koopgedrag geen statement is tegen groei an sich. Het gaat over een levensvisie waarin mensen voor zichzelf tot het besluit zijn gekomen dat ze geen nood hebben aan een grotere wagen, meer en exuberanter reizen, enorme bouwgronden en kranen van goud. Het is ook geen waardeoordeel of een vingerwijzing naar mensen die dat wel doen. Maar het besef groeit dat geluk daar niet zit, en zo'n evolutie kunnen we alleen maar toejuichen. Ook hier kunnen we inzetten op een verhaal dat beide visies bij elkaar brengt: duurzaamheid in werk, leven en milieu om het welzijn te bevorderen – zonder af te doen aan de acute problemen die zich stellen in de wereld.
Cijfers alleen overtuigen niet. De dialoog aangaan is van cruciaal belang. Overtuigen lukt enkel maar wanneer we elkaar begrijpen en weten waar bezorgdheden liggen, en deze ernstig nemen.
Meer van Yves Schelpe