7 april 2022
Voortschrijdend inzicht (deel 1)
Ik vind het een redelijk aanvaardbare definitie voor de meer abstracte Wijsheid. Wijsheid overvalt je niet, wijsheid is geen blikseminslag, wijsheid 'emergeert', komt met de tijd (hopelijk) vanzelf bovendrijven. Alleen is het zeer riskant met dit soort algemeenheden aan de slag te gaan. Iemand die in een denkkoker zit, zal net zo goed de indruk hebben dat hij voortschrijdend inzicht boekt terwijl hij niets anders doet dan zich verder in zijn koker murwen. En toch is de uitdrukking te mooi om ze zomaar buiten gebruik te stellen.
Onlangs (26 maart) had ik samen met mijn vriendin, in alle discretie, de vijfde coronagolf gelanceerd. Dat staat, weet ik nu, voor acht dagen eenzame ophokplicht. The bright side of life indachtig: kijk eens wat een zee van tijd die, zelfs voor een 90-jarige, uit de lucht komt vallen. Dus zondagochtend er direct aan begonnen. Eerst nog gedacht een deel van die tijd uit te besteden aan de televisie, maar dat viel tegen. Ik zapte eerst nog een mis op de Franse televisie binnen, een zee van tricolor rond het altaar, neen, geen goed idee. Dan maar naar Eclips, waar ik binnenviel bij de ZinInZang Bilzen, waar ik opgenomen werd in een groep bejaarden die feilloos de volle drie coupletten van Oh Johnny, zing een liedje voor mij alleen debiteerden. Om uiteindelijk mijn toestel af te zetten toen op De Zevende Dag drie lokale politici geëscorteerd door de obligate langharige vredesactivist, het ultieme woord over Oekraïne spraken: Poetin moest eraf, hoe dan ook. Hoe dan ook?
Hierna in drie schuifjes mijn uitgeschreven ervaringen bij die eerste ophokzondag, tijd die ik gebruikte om wat van die 'voortgeschreden inzichten' te updaten en te con-formuleren. Een poging althans.
_Vrijzinnige apologetica
Dus van armoe, toch maar terug naar het vertrouwde lezen en schrijven. De week voordien had ik, zoals ik regelmatig doe, weer eens blind een boek uit mijn boekenrek getrokken om te kijken of het instemmende enthousiasme van toen die enkele jaren overleefd had. En als bij toeval viel ik op Tegendraads eigendraads van Rik Torfs uit 2016. Meer Torfs kan het niet. Ik belandde bij een stukje met als titel 'De weg, de waarheid en de illusie', waarin onze bekendste kerkjurist in elf pagina's de maat nam van Maarten Boudry die het in 2015 nog eens allemaal op scherp had gezet in zijn boek Illusies voor gevorderden. Voor een laatste keer wilde Maarten het nog één keer uitleggen hoe onzinnig het is om vandaag nog te geloven.
Rik begint zijn stukje met een herinnering aan een hotel in het Zwitserse kanton Graubunden, vanwaaruit talloze wandelpaden vertrekken met de garantie dat die wandelaars verder nergens op een punt mekaar nog tegenkomen of kruisen. Wel, al na twee zinnetjes van Boudry voelde Rik zich terug in Graubunden: die man kom ik gegarandeerd verder niet meer tegen. In het eerste zinnetje geeft Boudry een heldere definitief van het begrip illusie: 'Illusies zijn overtuigingen die niet stroken met de werkelijkheid', kort daarop gevolgd door de vraag of 'illusies nuttig kunnen zijn en of mensen niet zonder illusies kunnen'. Het was me op slag duidelijk dat ik die man met de beste wil van de wereld niet zou kunnen vergezellen, schrijft Rik. Een kleine moeite om alsnog een exemplaar van Illusies voor gevorderden te bemachtigen. En uit te lezen. Het is vandaag exact zeven jaar geleden dat twee redelijk intellectuele mensen mekaar op die wijze te lijf gingen en het ook nog gedrukt kregen, allebei bij uitgeverij Pelckmans dan nog. Geen spaander heel latend van mekaars overtuigingen.
Waar ik naartoe wil: ik stel mij voor dat vandaag, zeven jaar later, filosofische overtuigingen neersabelen onder beschaafde mensen wellicht passé is. Niet uit mededogen of uit fatsoen, maar gewoon omdat die onomstootbare zekerheden ook een beetje hun beste tijd hebben gehad. Allicht weer een zware illusie waar ik intrap. Ik weet onderhand alles van illusies, toch heb ik de indruk dat de catch 'vrije stijl' het heeft afgelegd tegen de mildere Grieks-Romeinse stijl. Misschien is men wat voorzichtiger geworden. Want toegegeven, ik was zelf redelijk gechoqueerd na lectuur van Illusies voor gevorderden, toen ik vaststelde dat, anders dan de opgehouden schijn, het uitsluitend gaat over de religieuze illusie. Zijn jullie dan blind, doof, niet goed wijs, alleszins totaal losgezongen van de rationaliteit? Of is het domme onwil? Dat soort werk.
Natuurlijk heb ik in de eerste helft van mijn leven niets anders gekend en gehoord dan dat de waarheid, en dus bij uitstek God, één en ondeelbaar waren, en dat er dus amper een spaander ruimte was voor enige nuance, laat staan het in twijfel trekken. Zo overrompelend duidelijk was de boodschap. Het is in die geest dat vele soorten missionarissen in het spoor volgden van de kolonisten (en de handjesafhakkers) om de blijde boodschap aan die arme zwartjes te vertellen. Maar ook hier te lande waren er de missiepredikers die mijn ouders de daver op het lijf joegen met hun beschrijving van de hel die het geheide lot was van de zondaars. En of dat er toen inhakte, telkens met adembenemende bewijzen van het Godsbestaan. In mijn eerste jaar Leuven heb ik op een examenvraag de vijf godsbewijzen van Thomas nog opgedreund. Toen al (we zijn 1950) stelde ik me de vraag hoe geleerde mensen zo dom kunnen zijn om zo'n overweldigende evidentie te negeren?
Gewoon er nog eens op uitgekomen hoe we in het laatste kwart van de 20ste eeuw meemaakten hoe de vrijzinnigen net dezelfde methodes gingen hanteren om mensen van hun geloof af te brengen. Ik herinner me de uitzendingen van Het Vrije Woord die niet stopten voor er weer een blik verse pastoors tussen hun boterham lag. Agressief, hatelijk, en uiteraard nuanceloos, maar ja, nuance, dat was toen een zwaktebod. Vrijzinnig stond één op één gelijk met scherp antiklerikalisme. Dus dat klopte als een bus. Geen man overboord hoor, het is nadien wel goed gekomen, weer een illusie van mij, vandaag?
Gewoon kijkend naar Etienne Vermeersch in zijn felle jaren (omstreeks de eeuwwisselling) en diezelfde Vermeersch in zijn laatste jaren. Absoluut niet omdat de man iets van zijn inzichten had prijsgegeven, maar gewoon het gebrek aan stijl dat in dit soort discussies vaak opduikt. Ik zie Etienne nog op tv met een glas bourgogne toasten met aartsbisschop André Leonard onder het zingen van Jules de Cortes' schlager Ik zou weleens willen weten. We schrijven toen december 2014. Die twee zetten toen duidelijk de toon zonder dat een van beiden het nodig vond iets af te doen van zijn diepste inzichten. Vorm en inhoud, weet je wel.
En dan toch in 2015 die Illusies voor gevorderden van Boudry en het lik-op-stukantwoord van Rik Torfs. Cui bono, ik citeer heel vaak en in zeer uiteenlopende contexten, deze quote van Cicero (een jurist!): 'wie wordt daar beter van? Wat wil je daarmee bereiken? En waarom? Heeft iemand om jouw tussenkomst gevraagd?'
Uiteraard kijk ik nu iets scherper richting Boudry die hier en daar duidelijk de missionaristoer opgaat om onnozele zieltjes te redden voor de grote vrijzinnigheid. En dan vooral nog de aangeslagen toon van: hoe is het in godsnaam mogelijk dat jullie nog kunnen geloven? Zijn jullie dan echt zo primitief? Hij wil dus mensen overtuigen, ook als ze geen zin of baat of aanvoelen hebben bij die duidelijk aangetoonde waarheid. Cui bono, als ik me veilig voel bij het Heilig Paterke, Broeder Isidoor of de Heilige Rita van Kontich?
Kom kom, tuut tuut, ho ho, Seth Gaaikeman 1967, reviens!
Uiteraard kijk ik nu iets scherper richting Boudry die hier en daar duidelijk de missionaristoer opgaat om onnozele zieltjes te redden voor de grote vrijzinnigheid. En dan vooral nog de aangeslagen toon van: hoe is het in godsnaam mogelijk dat jullie nog kunnen geloven? Zijn jullie dan echt zo primitief? Hij wil dus mensen overtuigen, ook als ze geen zin of baat of aanvoelen hebben bij die duidelijk aangetoonde waarheid. Cui bono, als ik me veilig voel bij het Heilig Paterke, Broeder Isidoor of de Heilige Rita van Kontich?
Kom kom, tuut tuut, ho ho, Seth Gaaikeman 1967, reviens!
(wordt vervolgd)
Meer van Herman Torfs