5 april 2023
Het concentratiekamp in de Paradijsstraat
Stanislav Aseyev is een Oekraïense auteur en journalist uit Donetsk. Toen het oostelijk deel van Oekraïne in 2014 onder controle van de Pro-Russische militie kwam, bleef hij berichten over het leven onder de bezetting. In juni 2017 kwam men hem op het spoor en werd hij aangehouden. Hij werd tot twee gevangenistermijnen van vijftien jaar veroordeeld wegens spionage, terrorisme en extremisme. Hij had het ondermeer aangedurfd in zijn teksten ‘de Volksrepubliek Donetsk’ tussen aanhalingstekens te plaatsen, goed voor vijf jaar van de in totaal dertig jaar cel.
Na een verblijf van anderhalve maand in de kelders van het Ministerie van Staatsveiligheid werd hij overgeplaatst naar de geheime gevangenis “Isolatie”, gevestigd in een voormalige fabriek van isolatiemateriaal. Vandaar de naam van het gevangenenkamp. Het bestaat officieel niet zodat er ook geen vragen kunnen over gesteld worden, zo iemand daartoe al de moed zou hebben… Het kamp was gelegen aan de Paradijsstraat – zo gek kun je het niet bedenken, de realiteit overstijgt eens te meer de fictie – in het hart van de binnenstad van Donetsk.
De auteur brengt verslag uit over het terreurregime dat in het concentratiekamp heerste en de weerslag ervan op de gevangenen. De bewakers creëerden een permanent gevoel van angst: voor martelingen, mishandelingen, verkrachtingen en allerhande vernederingen. De gevangenen stonden voortdurend, dag en nacht, onder toezicht van alomtegenwoordige camera’s. Op de minste overtreding, zoals niet tijdig recht staan, de bewakers aankijken, fluisteren met een medegevangene, volgde een aframmeling. Ze waren volledig overgeleverd aan de willekeur van hun sadistische bewakers.
Niet alleen politieke gevangenen werden er opgesloten, maar ook gevangenen van gemeen recht, gewone misdadigers dus. Aldus heerste er onder de gevangenen een aparte hiërarchie met specifieke codes en regels, met geloof in voortekenen, met uitingen van godsdienst en bijgeloof.
Verschillende gevangenen, waaronder de auteur, stonden herhaaldelijk op het punt zelfmoord te plegen, wat soms de enige mogelijkheid leek om te ontsnappen uit de pijnlijke en uitzichtloze situatie. Het bezorgde hen een ultiem gevoel van vrijheid, van zelfbeschikking over hun leven en dood. Het enige wat hen niet kon ontnomen worden.
De schrijver brengt geen gedetailleerd verslag uit van zijn eigen folteringen en ontberingen. Hij heeft vooral oog voor zijn medegevangenen en de impact van de dagelijkse mishandelingen op hun geestesgesteldheid. Op de duur werden de meesten volledig apathisch en dachten zij nog enkel aan voedsel en het volgende pak slaag.
Na achtentwintig maanden werd hij in december 2019 bij een gevangenenruil vrijgelaten. Hij moet sedertdien leren omgaan met wraakgevoelens, trauma’s en duistere gedachten: hij moet zich aanpassen aan de herwonnen vrijheid.
In februari 2022 werd Het Westen wakker geschud door de Russische invasie, terwijl de repressie, de ontberingen en de martelingen sinds 2014 onafgebroken zijn doorgegaan in de regio van de Donbas en er nog steeds doorgaan. Het concentratiekamp Isolatie functioneert nog altijd onder toezicht van de FSB van de Russische Federatie, de opvolger van de KGB.
Het boek wordt afgesloten met een aantal teksten die de auteur in gevangenschap schreef en verplicht was te memoriseren, omdat zijn geschriften, hoe minuscuul ook, telkens in beslag genomen en vernietigd werden. De literatuur hielp hem de hel te overleven.
Het werk zou verplichte lectuur moeten zijn voor hen die nog langer Poetin en zijn handlangers verdedigen.
Ignace Claessens
Ignace Claessens
Uit het Russisch vertaald door Nina Targan Mouravi.
Meer van Ignace Claessens
