20 augustus 2018
Fascisme, een waarschuwing
In 1989, toen de Koude Oorlog ten einde kwam, geloofden velen dat de democratie voor eens en altijd had gezegevierd. Vandaag, bijna dertig jaar later, wordt die democratie danig op de proef gesteld. In haar nieuwste boek ‘Fascisme, een waarschuwing’ roept Madeleine Albright ons op niet opnieuw in de valkuilen te trappen van dictators die in deze onzekere tijden met rigoureuze oplossingen voor de dag komen.
De 81-jarige Amerikaanse politica en diplomate Madeleine Korbel Albright werd geboren als Marie Jana Korbelová op 15 mei 1937 in Praag, de hoofdstad van het toenmalige Tsjechoslowakije. Zij was van 1997-2001 minister van Buitenlandse Zaken tijdens de regering van president Bill Clinton, de eerste vrouw in die functie. Daarvoor was ze van 1993 tot 1997 voor de Verenigde Staten ambassadrice bij de Verenigde Naties.
Dit boek is eigenlijk een familiekroniek tegen de achtergrond van de jongste Europese geschiedenis, die gekenmerkt wordt door de opkomst en neergang van totalitaire regimes.
Als kind sloeg Madeleine Albright met haar Joods-Tsjechische familie in 1939 voor het nazisme op de vlucht naar Londen. Zij keerde na de Duitse capitulatie terug, maar vertrok in 1948 alweer als ballinge om te ontsnappen aan het communistische bewind in haar geboorteland. Deze keer naar de Verenigde Staten, waar zij zich perfect integreerde. Van daaruit zag zij het communisme in Tsjechoslowakije en andere satellietstaten van de Sovjet-Unie in razend tempo imploderen, terwijl ook in andere werelddelen het aantal democratieën toenam.
Zij vraagt zich af waarom de democratie thans wordt aangevallen en er opnieuw over fascisme wordt gepraat. Eén van de redenen is Donald Trump, zo oppert zij, die niet veel gewicht lijkt toe te kennen aan internationale samenwerking of aan democratische waarden om zijn politiek van “putting America first” gestalte te geven.
Zij vraagt zich af waarom de democratie thans wordt aangevallen en er opnieuw over fascisme wordt gepraat. Eén van de redenen is Donald Trump, zo oppert zij, die niet veel gewicht lijkt toe te kennen aan internationale samenwerking of aan democratische waarden om zijn politiek van “putting America first” gestalte te geven.
In verschillende hoofdstukken speurt de auteur het rijtje af van beruchte fascisten en andere gelijkaardige antidemocraten. Doorspekt met haar persoonlijke ervaringen of die van haar familieleden. Het tweede boekdeel, getiteld “The Greatest Show on Earth”, is geen losse bespreking van de spektakelrijke en fel gelauwerde Amerikaanse film uit 1952. Wél levert het het spannende verhaal van de grillige levensloop van ene Benito Mussolini, die van socialistisch agitator evolueerde tot één van de leiders van het twintigste-eeuwse fascisme. Deze man deed dit daadwerkelijk met een immens gebruik van het element “show” en op basis van een reeks eigenzinnige beslissingen en denkbeelden, gedompeld in een giftig bad van grootheidswaanzinnige retoriek.
Op boeiende wijze gaat Albright verder met een uitvoerige beschrijving van illustere volksmenners en hun ongebreidelde gruweldaden - van Adolf Hitler en Jozef Stalin tot Slobodan Milosevic. Zonder de fratsen te vergeten van de Britse fascist Oswald Mosley en de Amerikaanse senator Joseph McCarthy, een rabiate communistenjager. In de Spaanse Burgeroorlog, op gang getrokken door generaal Francisco Franco, herkent zij vervolgens een thema dat vandaag nog relevant is: de controverse in de naburige landen over de vraag of men de tienduizenden vluchtelingen die aan de strijd probeerden te ontsnappen, moest opnemen of terugsturen…
Tussendoor blijkt de schrijfster niet blind te zijn voor de zwakheden die de democratieën in het verleden vertoonden, noch voor toekomstige uitdagingen die de democratie nog staan te wachten. Dit belet Albright niet om vervolgens de schijnwerpers te richten op enkele Latijns-Amerikaanse varianten van het klassieke fascisme (belichaamd door onder meer Juan Perón in Argentinië en Hugo Chávez in Venezuela) en dan moeiteloos over te schakelen naar het hedendaagse autoritarisme van de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan, zijn Russische collega Vladimir Poetin, de Hongaarse premier Viktor Orbán én de Noord-Koreaanse Kim-dynastie. Om tenslotte aan te belanden bij Donald Trump. Deze laatste noemt zij niet echt een fascist, maar wel de minst democratische Amerikaanse president uit de moderne geschiedenis.
Aan het eind van het boek volgen enkele kanttekeningen bij het begrip “populisme”, een onderzoek naar het gevaar van een fascistische greep op de Amerikaanse maatschappij. Tot slot worden een aantal pertinente vragen gesteld die ons veel duidelijk moeten maken over onze (toekomstige) leiders en ook heel wat over onszelf.
Dit vlijmscherp en meeslepend werk biedt overtuigende inzichten in zorgwekkende politieke trends.
De beste quote uit Albright’s boek is van Mussolini: “Als je een kip veer voor veer plukt, heeft niemand dat in de gaten”. Dit is waar zij voor waarschuwt. Zij legt uit welke veren al zijn geplukt.
Ze maakt zich daarenboven zorgen over de zelfgenoegzaamheid van mensen. Het feit dat we de democratie als vanzelfsprekend beschouwen.
Daarom moet volgens mij iedereen - vooral zij die géén zorgen maken - dit boek lezen…
Meer van Marc De Bock
De beste quote uit Albright’s boek is van Mussolini: “Als je een kip veer voor veer plukt, heeft niemand dat in de gaten”. Dit is waar zij voor waarschuwt. Zij legt uit welke veren al zijn geplukt.
Ze maakt zich daarenboven zorgen over de zelfgenoegzaamheid van mensen. Het feit dat we de democratie als vanzelfsprekend beschouwen.
Daarom moet volgens mij iedereen - vooral zij die géén zorgen maken - dit boek lezen…
