13 juni 2019
Het volk, dat ben ik. De opkomst en toekomst van het Europese rechts-populisme.
Op een vlot leesbare manier maakt de Noorse journalist Simen Ekern in dit boek een doorlichting van de voornaamste extreemrechtse Europese partijen, met hun populistische en nationalistische theorieën. De titel is uitstekend gekozen, omdat deze weergeeft wat de leiders van al deze partijen denken, namelijk dat alleen zij spreken zoals ‘het volk’.
Een voor een legt Ekern ze onder de loep: het Franse Front National (FN) van Marine Le Pen, dat sindsdien zijn naam wijzigde in Rassemblement National; het Duitse Alternative für Deutschland (AfD) van Frauke Petry; de Nederlandse Partij voor de Vrijheid (PVV) van Geert Wilders; en de Lega Nord (nu simpelweg Lega genoemd) van Matteo Salvini. Het Vlaams Belang komt niet aan bod, maar men weet dat ze opkomen met hetzelfde ideeëngoed: patriottisme, nationaal chauvinisme, verdrijving van vreemdelingen en anti-islamisme.
De auteur slaagde erin de meest prominente figuren van dit populisme in Europa te interviewen, meestal op bijeenkomsten van partijgenoten. Hij beschrijft het enthousiasme van de volgelingen en de gretigheid waarmee slogantaal door de massa wordt opgezogen. Doorheen al de retoriek weet hij te wijzen op de vele ongerijmdheden van het populisme. Ze beweren op te komen voor ‘het gewone volk’, maar dat volk is ook vrouw, minderheid, homo, fietser of moderne kunstenaar… en daar kanten de populisten zich vaak tegen, met de bewering dat ze de ‘voorbijgestreefde’ elite niet volgen. Al snel blijkt dat deze partijen geen oplossingen hebben voor de problemen die ze aankaarten. Zij presenteren zich als de stem van het volk maar vertegenwoordigen vooral zichzelf.
Marine Le Pen was zowat de katalysator van alle extreme ideeën: ‘la France pour les Français’ en een Europa van nationalisten. Eerst moest ze haar vader Jean-Marie definitief opzijschuiven om niet langer gedoodverfd te worden als een partij met wortels in een zwart verleden. Jean-Marie Le Pen nam de verdediging op van de collaborateur van de Duitsers, maarschalk Pétain, en noemde de Holocaust een ‘detail uit de geschiedenis’. François Duprat, de eigenlijke oprichter van het FN, was een overtuigd antisemiet en Holocaustontkenner. Een andere belangrijke figuur binnen het FN was Jean Castrillo, voormalig soldaat van de Waffen-ss.
De oorsprong van de partij is fascistisch, maar wanneer Marine Le Pen nu het woord neemt, heeft ze het vooral over de dreigende islamisering van Frankrijk, de immigratie met ‘duizenden’ instromende vreemdelingen, en de dreiging van de Europese Unie die ‘elk nationalisme de nek wil omwringen’. Ze werd de leidende figuur van de anti-Europese partijen. Marine Le Pen gebruikte een nieuw type ultrarechtse retoriek, die nadien in heel Europa was te vinden. Ze zet zich in tegen ‘globalisering, vrijhandel en ultraliberalisme die onze economie vernietigen’ en vindt dat ze hiermee niet extreem kan worden genoemd.
In Marine Le Pens nationaal-populistische wereldbeeld wordt het echte volk bedreigd door twee interne vijanden. Enerzijds de immigranten, of mensen die in Frankrijk geboren zijn maar in feite geen Fransman hadden mogen zijn en die zich niet aanpassen. Ze willen het land islamiseren en stukmaken. En anderzijds de elite: de andere politici en de media. Het zijn verraders omdat ze niet genoeg doen om het volk te beschermen.
Na een uitgebreid hoofdstuk over Koblenz, waar de Europese ultrarechtse kameraden in 2017 een congres hielden om elkaar hun steun te verlenen, verdiept Ekern zich even in de Nederlandse situatie met de ‘einzelgänger’ Geert Wilders. Datzelfde jaar ging Wilders de verkiezing in met als belangrijkste thema’s: nul asielzoekers erbij, geen immigranten meer uit islamlanden, alle moskeeën en islamitische scholen dicht, een verbod van de koran,… Intussen weten we dat Wilders in 2019 niet meer werd verkozen in het Europees parlement.
Een belangrijk hoofdstuk wijdt de auteur aan de Italiaanse leider van het voormalige Lega Nord, Matteo Salvini. Die partij is ontstaan uit onvrede tussen het welgestelde Noorden en het arme ‘profiterende’ Zuiden van Italië. De Lega Nord streefde daarom naar een onafhankelijk Padanië, een mythische staat in Noord-Italië. Dit onafhankelijk gebied zou deel uitmaken van een nieuw ‘Europa van de regio’s’.
Intussen heeft Salvini compleet zijn kar gedraaid en focust hij nu op heel Italië. Daarom werd de naam Lega Nord veranderd in Lega, en intussen is Salvini vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken van een uiterst rechts Italiaans kabinet. De tweede vicepremier is Luigi di Maio, voorzitter van de Vijfsterrenbeweging met wie Salvini nog regelmatig in de clinch gaat.
‘Maak je geen zorgen als de pers jullie racisten noemt’, schrijft Salvini op Instagram, ‘jullie zijn degenen die Europa moeten redden. Dit is de revolutie van het gezond verstand.’
Intussen heeft Salvini compleet zijn kar gedraaid en focust hij nu op heel Italië. Daarom werd de naam Lega Nord veranderd in Lega, en intussen is Salvini vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken van een uiterst rechts Italiaans kabinet. De tweede vicepremier is Luigi di Maio, voorzitter van de Vijfsterrenbeweging met wie Salvini nog regelmatig in de clinch gaat.
‘Maak je geen zorgen als de pers jullie racisten noemt’, schrijft Salvini op Instagram, ‘jullie zijn degenen die Europa moeten redden. Dit is de revolutie van het gezond verstand.’
Maar de rechts-extremisten kunnen de zwaarste mondiale problemen niet nationaal oplossen: de klimaatverandering, de honger en armoede in de Derde Wereld, het religieus extremisme, dat in feite door hen wordt gevoed. Een nationaal-chauvinistische wending kan alleen maar contraproductief werken.
Guido-Jules Kindt
Meer van Guido-Jules Kindt
