6 oktober 2023
Geboeid door narcisme - Mythe en masker
Narcisme is van alle tijden en toch bijzonder hedendaags. Het spat van elk scherm in het steeds uitdijende digitale medialandschap. Narcisme is haast uitgegroeid tot een modewoord dat te pas en te onpas wordt gebruikt. Want over dit fenomeen bestaan heel wat ideeën maar ook misvattingen. Wat is het precies? Wanneer spreken we over een narcistische stoornis? Wat zijn de gevolgen daarvan? Wat kan je doen als slachtoffer?
Met “Geboeid door narcisme” tracht Diane Ruthgeerts een helder antwoord op deze en andere vragen te verstrekken. Zij is gepensioneerd maar werkte als psychotherapeute op een afdeling voor persoonlijkheidsproblematiek van het Psychiatrisch Ziekenhuis Sint-Camillus in Gent (het huidige Karus), in combinatie met een eigen praktijk. Ze publiceerde in vaktijdschriften over de toepassing van de Pesso-psychotherapie bij mensen met borderline. Ook bij het schrijven van dit boek is zij bezield geweest door de inzichten van de Amerikaanse psychotherapeut Albert Pesso en zijn vrouw Diana Boyden (beiden overleden in 2016) die een lichaamsgeoriënteerde behandelingsmethode ontwikkelden, vanuit hun achtergrond in dans en choreografie.
Ruthgeerts benadrukt dat narcisme een complex begrip blijft dat vele ladingen dekt en voor verwarring zorgt. Door middel van dit boek wil zij een poging wagen om enig licht in de duisternis te scheppen. En dat doet zij door vanuit een helikoperperspectief te kijken naar iemand met een narcistische stoornis. Het werk is in de eerste plaats bedoeld voor partners, ouders en kinderen van een persoon met narcistische kenmerken. Maar de doelstelling van het boek reikt nog verder: een inspiratiebron zijn voor wie zichzelf en anderen wil leren kennen en begrijpen. De inzichten en raadgevingen zijn overdraagbaar naar iedereen die met deze problematiek in contact komt, ook hulpverleners. Zij helpen de (potentiële) slachtoffers om zich te beschermen, de valkuilen te vermijden en destructief gedrag te ontmijnen.
De teksten worden doorspekt met authentieke verhalen en tussen de hoofdstukken met intermezzo’s die de narcistische dynamiek treffend illustreren en naar de oppervlakte halen. Ze komen uit verschillende contexten, zijn niet zelden schokkend en lijken zelfs ongeloofwaardig. Maar toch is de werkelijkheid vaak hallucinanter dan de verbale weergave ervan, zo stelt Ruthgeerts op basis van haar psychotherapeutische praktijk en eigen ervaring.
De teksten worden doorspekt met authentieke verhalen en tussen de hoofdstukken met intermezzo’s die de narcistische dynamiek treffend illustreren en naar de oppervlakte halen. Ze komen uit verschillende contexten, zijn niet zelden schokkend en lijken zelfs ongeloofwaardig. Maar toch is de werkelijkheid vaak hallucinanter dan de verbale weergave ervan, zo stelt Ruthgeerts op basis van haar psychotherapeutische praktijk en eigen ervaring.
De auteur begint haar onderzoek naar de essentie van narcisme met een duidelijke scheidslijn te trekken tussen gezond en problematisch narcisme. Want daar waar narcisme oorspronkelijk een freudiaanse term uit de psychologie is die wijst op een obsessie met de eigen persoon, op egoïsme, dominantie, ambitie en gebrek aan inlevingsvermogen, kunnen deze eigenschappen in het alledaagse taalgebruik naar diverse feitelijkheden verwijzen en in verschillende gradaties voorkomen en toch met een en dezelfde verzamelterm worden aangeduid. Refererend naar de Amerikaanse klinische psycholoog Craig Malkin en zijn boek “Rethinking Narcissism”, bestaat er wel degelijk een schaal van narcisme met aan de ene kant nul (de volledige afwezigheid van narcisme) en aan de andere kant tien (het extreem pathologisch narcisme). Beide uitersten zijn vernietigend, niet alleen voor de betrokkene maar ook voor de omgeving. Iemand die zich meer rond het midden van de schaal bevindt, de posities vier-vijf-zes, is zelfverzekerd en beschikt over een gezonde vorm van narcisme. De meeste mensen balanceren ergens tussen die twee polen en kunnen op die schaal verschuiven, afhankelijk van de levensomstandigheden. Het begrip narcisme verdient dan ook een genuanceerde benadering. Niettemin bevestigen veel onheilspellende onderzoeksresultaten de trend naar een meer uitgesproken narcisme bij de jongeren in onze maatschappij, te wijten aan bepaalde economische, culturele en educatieve factoren die de schrijfster haarfijn weet te ontleden.
In een boek over narcisme als een aspect van de persoonlijkheid acht Ruthgeerts het belangrijk om de vier voorwaarden te schetsen voor een optimale persoonlijkheidsontwikkeling. Die belicht zij uitgebreid, geïnspireerd door het gedachtegoed van Albert Pesso.
Maar verderop in het boek besteedt Ruthgeerts toch wel de meeste aandacht aan de ongezonde, problematische en zelfs gevaarlijke uitingen van narcisme. Zij geeft hierbij een zo volledig mogelijke opsomming van gedragskenmerken die typerend zijn voor een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) en herleidt ze tot vier overkoepelende kernsymptomen die uitmonden in een steeds herhalende vicieuze cirkel. De narcist zit gevangen in een verslavende spiraal en sleurt z’n slachtoffer daarin mee.
Zij zijn beiden als het ware “geboeid door narcisme”. Ook de verschillen en overlap met enkele, op narcisme lijkende, stoornissen komen aan bod zoals de antisociale en de psychopathische stoornis.
Zij zijn beiden als het ware “geboeid door narcisme”. Ook de verschillen en overlap met enkele, op narcisme lijkende, stoornissen komen aan bod zoals de antisociale en de psychopathische stoornis.
Hierna richt de focus zich op de verschillende vormen van fysiek en psychisch geweld binnen het kader van narcisme, alsmede op de belangrijkste manipulatieve strategieën van de narcist en de hieruit voortvloeiende verwoestende effecten op de partner. Met als gruwelijk voorbeeld het dodelijk misbruik dat de Spaanse kunstschilder en notoire narcist Pablo Picasso van zijn vrouwen en minnaressen maakte.
Het zevende hoofdstuk presenteert een breed gamma aan typische maskers waarvan de narcist zich bedient om zijn achterliggende fragiliteit te verbergen. Het daarop aansluitend kapittel bekijkt de impact van narcisme in een ruimere context, met name op sociaal, professioneel, maatschappelijk en politiek vlak. Wat dit laatste betreft, komt de Amerikaanse ex-president Donald Trump in beeld als het prototype van de meest radicale narcistische politicus die zijn vijand(en) zo bedreigend voorstelt dat ze zijn meedogenloze strijd vergoelijken, inclusief de meest wrede methodes.
Wanneer Ruthgeerts in het volgende deel overschakelt naar de tragische medeafhankelijkheid van de partner in een narcistische relatie, speurt zij naar de oorzaken en de gevolgen ervan om daarna enkele nuttige tips te formuleren om hieruit te breken. Dan behandelt zij de complexe en kwetsbare positie van het kind opgroeiend in een narcistisch gezin: ook hier biedt zij een kompas aan met handvatten die een verstoord narcisme bij kinderen indijken en een gezond narcisme bevorderen dat in de plaats treedt van een onophoudelijk streven naar perfectie waarmee het jeugdig geluk wordt gedwarsboomd.
We zijn reeds bij het voorlaatste hoofdstuk aanbeland als het accent wordt gelegd op het herstel na een relatiebreuk en de hindernissen worden behandeld op weg naar een nieuw bestaan, zowel voor de partner van een narcist als voor een kind dat zich verstoten weet. In dit verband worden eveneens hulpmiddelen toegestoken om dit proces van gedaanteverwisseling ongeschonden door te spartelen.
De hier besproken derde editie van het boek werd vermeerderd met een elfde en laatste hoofdstuk.
Dat bleek geen overbodige luxe want het bevat een reeks wegwijzers, aandachtspunten en richtlijnen voor slachtoffers van narcistische mishandeling in hun zoektocht naar een geschikte hulpverlener. Meer in het bijzonder wordt gewezen op de risico’s die zij lopen wanneer het gaat om een coach of therapeut die zelf te veel door narcistische behoeften is gedreven!
De hier besproken derde editie van het boek werd vermeerderd met een elfde en laatste hoofdstuk.
Dat bleek geen overbodige luxe want het bevat een reeks wegwijzers, aandachtspunten en richtlijnen voor slachtoffers van narcistische mishandeling in hun zoektocht naar een geschikte hulpverlener. Meer in het bijzonder wordt gewezen op de risico’s die zij lopen wanneer het gaat om een coach of therapeut die zelf te veel door narcistische behoeften is gedreven!
Diane Ruthgeerts heeft haar betrachtingen op schitterende wijze waargemaakt: dit boek is heus een verbluffende eyeopener voor wie meer kennis en begrip wil verwerven over het netelig verschijnsel dat narcisme heet. Het is echter zeer zeker geen licht verteerbaar leesvoer daar de harde realiteit niet wordt geschuwd en die voelt dikwijls heel confronterend. Maar het geheel vormt een pareltje dat u van de eerste tot de laatste bladzijde zal fascineren…
Marc De Bock
Meer van Marc De Bock
Marc De Bock
