17 december 2024
Klimaatverandering als klassenoorlog
Amerikaans geografieprofessor Matthew Huber wil ons middels een lijvig, nieuw-communistisch manifest overtuigen van de nood aan een klassenoorlog als antwoord op klimaatverandering, maar draaft mijns inziens zijn doel voorbij.
Deelnemers aan ManiFiesta dit jaar (2024) konden Hubers visie nog rechtstreeks van hem te horen krijgen. Hij heeft in ieder geval zijn huiswerk gemaakt omtrent de historische klassenstrijd: Huber brengt sterke duiding en analyses, inclusief concreet cijfermateriaal, en stelt de juiste vragen. Zijn achtergrond en inzicht omtrent klimaatverandering komen echter minder overtuigend over. Toch tracht hij – naar eigen zeggen – te pleiten voor zowel een klassiek, marxistisch begrip van klasse, als voor een nieuw ecologisch begrip daarvan, want “toevallig hebben de strijd van de arbeidersklasse voor een fatsoenlijk leven en de planetaire strijd voor al het leven een gemeenschappelijk vijand: het kapitaal.” Huber schuwt niet altijd scherpe taal.
Vandaar dus zijn oproep tot een vernieuwde klassenstrijd. Meer specifiek stelt Huber dat klimaatverandering een klassenkwestie is op drie manieren: (1) klimaatstrijd moet zich richten op productie, dus de kapitalistische klasse, (2) de verkeerde klasse – de HOL-klasse van Hoger Opgeleiden en Leidinggevenden – bepaalt de klimaatbeweging, en (3) er is nood aan een massale volksbeweging die alleen van de arbeidersklasse kan komen. Aangezien elk punt één klasse centraal stelt, is het boek ook opgedeeld in drie delen, één voor elke klasse.
Na het lezen van de grondige inleiding (50 pagina’s) krijg je echter het gevoel dat je de essentie wel al hebt gehad, en dat blijkt grotendeels te kloppen. De volgende hoofdstukken bieden hoofdzakelijk historische en maatschappelijke diepgang, maar voegen niets cruciaals toe aan de hoofdboodschap. Deze laatste moet je een beetje van tussen de regels vandaan prutsen, maar komt voor mij (te) kort door de bocht op het volgende neer: “Klimaatverandering is niet het gevolg van mijn (HOL) ‘klasse’ maar een andere, en een derde ‘klasse’ moet het nu maar eens gaan oplossen.” Ik blijf met een ongemakkelijk gevoel achter.
Hubers analyse van de eigen HOL-klasse is misschien nog het meest overtuigende deel van het boek, ondanks de onvermijdelijke focus op de Verenigde Staten. “Door de klimaatpolitiek alleen maar over wetenschap te laten gaan, ontwijk je de kwestie van macht. Het stelt ons in staat onze passiviteit op het gebied van klimaatverandering aan verkeerde informatie toe te schrijven in plaats van aan een gebrek aan macht,” stelt Huber. Wetenschapscommunicatie is inderdaad niet de volledige oplossing, dat is al langer duidelijk. Huber identificeert drie types HOL-bewoners en de klimaat(denk)fouten die ze typisch maken.
Wat dat laatste betreft kan ik trouwens “De illusie van consuminderen en co.: professor over de drie klimaatfouten van hoger opgeleiden” aanraden, een interview met Huber voor De Morgen door Barbara Debusschere, dat vlotter leest dan het boek (https://www.demorgen.be/nieuws/de-illusie-van-consuminderen-en-co-professor-over-de-drie-klimaatfouten-van-hogeropgeleiden~b1645012/, 27 september 2024, achter betaalmuur).
Anderzijds blijft Huber voor mij ook hier te sterk vasthouden aan zijn hokjesdenken in termen van gedateerde ‘klassen’ (vandaar mijn aanhalingstekens doorheen de tekst), met veel verwijzingen naar Marx en tijdsgenoten, maar (te) weinig naar recente literatuur. En dat terwijl hij zelf melding maakt van de ‘proletarisering’ van de HOL-klasse en het (in dit werk zelfs paradoxale) streven van de arbeidersklasse naar kapitaal. Het komt helaas over alsof de bestaande, eerder klassenvrije klimaataanpak kunstmatig wordt neergehaald, om de klassentheorie en -oorlog als alternatieve klimaatoplossing te kunnen forceren.
Barbara Debusschere lijkt dat ook te hebben bedacht na haar interview. Ongeveer een maand later schrijft ze, opnieuw voor De Morgen, “Oog in oog met de klimaatcrisis: samenwerking is altijd de sleutel om te (over)leven” (https://www.demorgen.be/tech-wetenschap/oog-in-oog-met-de-klimaatcrisis-samenwerking-is-altijd-de-sleutel-om-te-over-leven~b9fd6f7b/, 21 oktober 2024). Dat gevoel heb ik ook, zelfs na het lezen van het boek. “Klimaatverandering is niet alleen een milieukwestie, of een kwestie van sociale rechtvaardigheid, of een economische kwestie – het is het allemaal tegelijk. Het is een van de grootste uitdagingen waar de mensheid ooit mee moest afrekenen en we zullen moeten samenwerken om er een oplossing voor te vinden,” citeert Huber van 350.org. De zuinige verwijzingen naar dergelijke gezamenlijkheid zijn een verademing doorheen de tekst, en (voor mij) vaak overtuigender dan Hubers eigen betoog.
De openlijke steun van de auteur voor de “Green New Deal” naar het einde van het boek komt dan ook nogal als een verrassing. Voor mij trekt Huber daar wel de juiste conclusies: “Zodra mensen uit de arbeidersklasse klimaatacties beginnen te associëren met echte, materiële verbeteringen in hun eigen levensomstandigheden, zal de politieke steun voor klimaatacties volgen.” En dan is er ook geen ‘klassenoorlog’ meer nodig, dacht ik daar meteen bij. Het ‘neerhalen’ van de kapitaalklasse en/of fossiele brandstoffenindustrie zal ook (en waarschijnlijk het hardst) de arbeidersklasse raken, maar daar wordt vreemd genoeg met geen woord over gerept. Daarentegen wordt de evidente nood aan overheidsmaatregelen – in plaats van klassenoorlog – meermaals aangehaald, maar nauwelijks uitgediept.
In tegenstelling tot Huber wil ik besluiten dat niet kapitalistische productie hét probleem is, maar overproductie en -consumptie tout court, voor en door alle consumenten, ongeacht hun ‘klasse’, zonder oog (of financiële implicaties) en compensatie voor het effect daarvan op de Aarde. Onder beleidsmatige druk is dat laatste gelukkig gestaag aan het veranderen, misschien onze grootste gezamenlijke klimaatverdienste tot nu toe. Van een ‘klassenoorlog’ als alternatief ben ik (nog steeds) niet overtuigd.
Arno Keppens
Arno Keppens
Vertaald door Jan Reyniers
Oorspronkelijke titel: Climate Change as Class War. Building Socialism on a Warming Planet, Verso, 2022.
Meer van Arno Keppens
Oorspronkelijke titel: Climate Change as Class War. Building Socialism on a Warming Planet, Verso, 2022.
