24 april 2025
De wapenstok en het kruis - De cynische symbiose tussen Poetin en de Russische Kerk
In dit boek zoekt de auteur de verbanden op tussen godsdienst en heerschappij. Het gaat in de eerste plaats over de orthodoxe godsdienst zoals die in Oost-Europa wordt beleden. Daarnaast of daartegenover wordt de staatsinrichting gesteld zoals die uiteindelijk uitmondt bij de tegenwoordige president van Rusland, Poetin.
De auteur Lucy Ash is een Britse journaliste. Ze studeerde o.a. aan de Université de Paris en het New College Oxford. Hoewel haar interesse uitgaat naar de huidige maatschappelijke toestand, presenteerde ze verschillende programma’s over geschiedenis en cultuur. Ze spreekt behalve Engels vloeiend Frans en Russisch. Naast haar bijdragen in verschillende magazines was ze producer voor Channel Four’s Soviet Spring series. Voor BBC werkte ze als Moskou-correspondent. Haar werk werd bekroond met meerdere prestigieuze journalistieke prijzen.
De wapenstok en het kruis start met het verhaal van de Christus-Verlosserkathedraal in Moskou. Deze geschiedenis is tekenend voor het verloop van de recente geschiedenis in Rusland. Het begon met de sloop van het aloude Alexisklooster waartegen nonnen vijf jaar tevergeefs verzet hadden geboden. In opdracht van tsaar Alexander I werd de kathedraal gebouwd – kostprijs 15 miljoen roebel – en uiteindelijk onder Alexander III in 1883 ingewijd. In 1931, onder Stalin, werd de kerk door een reeks explosies verwoest. In de plaats ervan was het nieuwe parlement gepland. De bouw kwam echter in 1941 tot stilstand door de inval van Duitsland in de Sovjet-Unie. Het staal werd gebruikt om verdedigingswerken te bouwen.
Twintig jaar lang was de plaats niet meer dan een moerassige woestenij. Uiteindelijk was het Chroetsjev die op de plek een enorm zwembad neerzette, voltooid in 1960. Eind jaren ’80 van de vorige eeuw, onder Gorbatsjov, begon een groep orthodoxe gelovigen te ijveren om de Christus-Verlosser te herbouwen. In 1991 was de Sovjet-Unie verleden tijd. Jeltsin beloofde de kathedraal te herbouwen “om boete te doen voor de zondes van het Sovjet verleden”. Bedrijven doneerden gul – zelfs Coca-Cola schonk $100.000 – en de eerste steen werd op zeven januari 1995 gelegd. Dezelfde dag als de inval van Rusland in Tsjetsjenië. December 1999 hield patriarch Aleksi het inwijdingsritueel. Aansluitend was hij uitgenodigd op het Kremlin waar de nieuwe leider hem om zijn zege vroeg. Dit was de eerste beslissing van de nieuwe president: Poetin.
Na deze proloog zijn er twee grote delen in dit boek.
Deel 1: Het Verleden geeft een overzicht van het ontstaan van de orthodoxe godsdienst vanaf de 9e eeuw tot het einde van het Sovjettijdperk. Ash weet dit zeer boeiend te beschrijven en ondanks de vele verschuivingen het overzicht te bewaren. Naast de godsdienst schenkt ze veel aandacht aan de politieke geschiedenis over het ontstaan van dit grote rijk. Vanaf nu richt ze ook haar aandacht op de moeilijkheden die dan reeds optreden tussen Kiev, Oekraïne en Moskou, Rusland.
Deel 2: Het Heden behandelt de hedendaagse geschiedenis. De houding van Poetin tegenover spiritualiteit wordt ruim onder de loep genomen. De rol van patriarch Kirill komt daarna aan bod. Hoe politiek en geloof elkaar vinden en door beide mannen vervlochten wordt, wekt bij het lezen van dit boek geen verbazing.
Ash legt de nadruk op het imperialistisch wereldbeeld van beiden dat leidde tot de laatste oorlog in Oekraïne. Kirill veroordeelt het geweld niet en is zowat de handlanger van Poetin. Hij heeft dat idee inmiddels over de hele Russisch orthodoxe kerk verspreid.
De wapenstok en het kruis is een boek dat de ogen opent. Dankzij de vele contacten die Ash in Rusland heeft, krijg je informatie uit eerste hand. Daarnaast heeft ze duidelijk heel wat opzoekwerk verricht. Zo is dit een onthutsend eerlijk en vrij boek geworden. Bij het lezen hiervan, ondervind je dat we helaas nog ver staan van wederzijds begrijpen.
Naast het deel Noten (22 pagina’s) is er nog een uitgebreide Index (17 pagina’s) opgenomen. De tekst loont zich vaak tot afbeeldingen die het geheel ook wat zouden opfrissen, helaas ontbreken die.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
