De aan haar toegekende operationele onafhankelijkheid plaatst de ECB in een unieke positie, in schril contrast met de werkwijze van het hoogste politieke EU-orgaan, de Europese Raad van staatshoofden en regeringsleiders (ER), zo betoogt Scholliers in zijn inleiding. De ER beslist bij consensus, wat vaak lange, moeizame onderhandelingen oplevert. Niet zo voor de ECB. Oorspronkelijk bedoeld als hoeder van de prijsstabiliteit, neemt zij zonder directe democratische controle snelle en efficiënte monetaire maatregelen die het hele eurogebied treffen, met gevolgen die verder reiken dan de economisch-financiële sfeer door bijvoorbeeld klimaatdoelstellingen bij haar monetair beleid te betrekken of door een eigen cryptomunt te importeren. Naar zo’n concreet en onmiddellijk machtsbereik kunnen de Europese staatshoofden en regeringsleiders slechts met afgunst kijken. Die onafhankelijkheid veroorzaakt echter ook problemen op terreinen die vaak aan onze aandacht ontsnappen. Met dit boek wil Scholliers die nefaste ontwikkelingen bespreken en antwoorden verstrekken om ze op te lossen en te vermijden.

Het boek opent met Een kleine geschiedenis van ons geldwezen, dat vertrekt vanuit enkele basisbegrippen over geld en vermogen, en het wezen van ons geldstelsel. Hieruit concludeert Scholliers dat er vandaag niet alleen geen supranationale instelling bestaat die het mondiale geldstelsel overziet en desgevallend bijstuurt, maar ook geen structuur die uitsluitend bedoeld is voor geformaliseerd en systematisch overleg tussen de toplui van centrale banken. In het tweede deel onderzoekt hij de ontstaansgeschiedenis van de ECB (het proces nam meer dan dertig jaar in beslag), haar werking (kapitaal en juridische structuur, bestuur en besluitvorming, doelstellingen en taken, toezicht en verantwoording). Hij toont ook zonneklaar aan dat het monetair beleid van de ECB de indruk wekt rationeel te zijn maar dat de rationaliteit ervan in de praktijk lang niet altijd voor de hand ligt.

De eerste twee delen zijn eerder technisch-beschrijvend van aard. Laat u er zeker niet door afschrikken! Lezers met een financieel-economische achtergrond zullen in de ontstaansgeschiedenis van centrale banken wellicht onvermoede dimensies ontdekken, terwijl voor de niet-specialisten de gebruikte terminologie zorgvuldig wordt verklaard. Deze teksten lijken wel bedoeld als onderbouw voor wat in het laatste deel voorbijkomt: de vele complicaties en mistoestanden waarmee de ECB worstelt. In de eerste plaats de mythe van de prijsstabiliteit, nochtans haar statutaire hoofdopdracht. Vervolgens de uitwassen van haar onconventioneel monetair beleid: zo poneert Scholliers overtuigend dat de lage rentepolitiek van de ECB een hogere inkomens- en vermogensongelijkheid bevordert, bedrijven en gezinnen stimuleert om gevaarlijke financiële risico’s te nemen alsook dat private spaarders hun rente-inkomen zien dalen. Om dat laatste euvel te verhelpen, pleit hij voor de invoering van een bijzonder rentetarief: de rente die de ECB uitkeert op spaarinlagen door private personen bij commerciële banken, weliswaar gekoppeld aan heel wat voorbereiding, zowel op reglementair vlak als voor de praktische modaliteiten ervan.

Verder bekritiseert hij de financialisering van de economie, dit wil zeggen de toename van de invloed van financiële markten, financiële instellingen en financiële elites op het economisch beleid ten nadele van wat men de “reële economie” noemt, de productie van goederen en niet-financiële diensten. Volgens Scholiers heeft de ECB hiertoe in belangrijke mate bijgedragen: in de periode 2013-2022 konden meer welgestelden, dankzij het toepassen van ultra lage tot negatieve rentevoeten en het oppompen van haar balans, supergoedkoop lenen om bijvoorbeeld aandelen te verwerven. Deze renderen opvallend hoger dan vastrentende beleggingen zoals spaartegoeden en obligaties. Hard gemaakt met talrijke staaltjes uit de werkelijkheid, stelt hij eveneens vast dat de operationele autonomie van de ECB niet heeft geleid tot betere macro-economische resultaten en hekelt hij het ondemocratisch gehalte van de instelling alsmede het gebrek aan responsabilisering van haar beleid.

Niettemin is Scholliers niet te beroerd om in hoofdstuk 10 te peilen naar de consequenties indien we zouden leven in een wereld zonder centrale banken. Hij weegt de voor- en nadelen tegen elkaar af en formuleert alternatieve oplossingen. Het slothoofdstuk is gewijd aan de vraag hoe het wereldwijde geldstelsel weer standvastiger en minder afhankelijk van de willekeur van centrale banken kan gemaakt worden. De herinvoering van de goudstandaard is één van de uitwegen. De introductie van cryptomunten zoals de Bitcoin een andere. Ook hier worden de plus- en minpunten helder op een rijtje gezet.

In zijn epiloog schetst Scholliers geen rooskleurig toekomstbeeld. De ECB zal verder doen zoals ze bezig is. De Bank kan in het huidig wettelijk kader immers zoveel geld creëren als ze zelf nuttig acht, met vele kwalijke repercussies van dien. Want wie over de toverstok van de ongebreidelde geldschepping beschikt, trekt aan alle touwtjes. De ECB is Europa’s schaduwregering. Aldus besluit de scribent zijn vloeiend en vakkundig geschreven werk, bestemd voor een geïnteresseerd publiek dat niet over een grondige economische en monetaire voorkennis hoeft te beschikken om de inhoud te kunnen vatten.

Marc De Bock