12 mei 2025
De crisis van het narratieve
Het verhaal als antwoord op de crisis.
Mijn kleinzoon Ian schiet s' nachts schreiend wakker. Hij is bang van de oorlog. Zijn mama creëert rust door hem een verhaal te vertellen. Een verhaal dat een antwoord is op zijn ongerustheid, een verhaal dat zekerheden en vertrouwen biedt.
Een verhaal, dat missen we vandaag in onze samenleving. Niet een commercieel verhaaltje dat een product, een dienst of een mens wil verkopen. Dat is geconstrueerd om emoties te consumeren, heet ‘story selling’ en is het dus niet. Byung-Chul Han beschrijft in De crisis van het narratieve wat voor hem wél een verhaal is: het bindt een gemeenschap, het ‘zijn’ van een groep individuen, het weerspiegelt gedeelde waarden, het vertelt een geschiedenis, het geeft richting en hoop. Een verhaal vertelt wat mensen in een samenleving als hun bouwstenen beschouwen.
Dat narratieve is in crisis, schrijft Han, we zijn ervan vervreemd. Daaraan moet ik denken als ik zie hoe de Europese Unie een antwoord zoekt op Trump’s meedogenloze machtswellust en de gevolgen ervan. De Unie is afgedreven van haar eigen verhaal om prioriteit te geven aan gemeenschappelijke economische belangen. Het gevolg is dat er bij die 27 lidstaten sommige fundamenteel afwijkende waarden hebben. Trump maakt de waardenstrijd opnieuw helemaal actueel omdat hij waarden ondergraaft die we als verworven zagen en in opgang dachten te zijn, zoals de ‘onschendbaarheid van de persoon’ en het ‘recht op vrijheid van mening en meningsuiting’, rechten vermeld in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. De NAVO heeft mijns inziens dezelfde nood aan een verbindend verhaal, ook al omdat zijn vroegere grote en betrouwbare Amerikaanse broer onberekenbaar werd.
Het verlies van een diepgaand en duurzaam verhaal wordt nog versterkt door het feit dat ons tijdperk dat van de Phono sapiens is, zoals Han het noemt. Die is gekenmerkt door een eindeloze stroom van richtingloze en schreeuwerige informatie en ‘ogenblikscommunicatie’ die tot hoofddoel heeft om te verleiden, te controleren, te sturen en leidt tot ‘ervaringsarmoede’. Het is ‘aaneengeregen informatie’ die niet leidt tot een verhaal, maar net versplintering stimuleert, het leven omzet tot atomen, tot datasets zonder bewustzijn, tot pure feitelijkheid zonder cohesie. Er wordt niet verteld en geluisterd, maar ‘aanrakingsarm’ opgemeten. Het gaat om schijntransparantie die ontdaan is van diepere betekenis. Het maakt het leven tot obsceen ‘naakt’, zonder samenhang, omhulsel of begrijpen.
Een opportuniteit
Han zette mij aan tot reflectie. Je kan bij bovenstaande elementen lang blijven stilstaan en er nostalgisch of somber van worden, maar je kan het ook zien als een opportuniteit. Je kan de kans grijpen om je verhaal te herschrijven, weer preciezer te maken, om te herbronnen. Dat geldt volgens mij ook voor België, Europa, de NATO. Waarvoor zijn we samen? Welke zijn de waarden die we delen? Terug naar de oorsprong van wat wij als samenleving, als mensen, die één visie delen, essentieel vinden.
Han zette mij aan tot reflectie. Je kan bij bovenstaande elementen lang blijven stilstaan en er nostalgisch of somber van worden, maar je kan het ook zien als een opportuniteit. Je kan de kans grijpen om je verhaal te herschrijven, weer preciezer te maken, om te herbronnen. Dat geldt volgens mij ook voor België, Europa, de NATO. Waarvoor zijn we samen? Welke zijn de waarden die we delen? Terug naar de oorsprong van wat wij als samenleving, als mensen, die één visie delen, essentieel vinden.
Een verhaal is geen statisch gebeuren. Natuurlijk evolueert het, de maatschappij evolueert immers ook, maar je moet die herbronning of het herschrijven samen doen. Het moet gemeenschappelijk en onderbouwd blijven, gedragen, verbinden. Die herbronning kan een ongelooflijke sterkte zijn.
Daarom is er ook een positieve manier om naar die ontwortelde en gespannen wereld te kijken. Ze biedt een opportuniteit om ons opnieuw te buigen over wat samen betekent. In België, in Europa, in de NATO. Als we erin slagen een nieuw verbindend verhaal te schrijven, komen we sterker uit de crisis. Zoals Ian kracht putte uit het verhaal dat zijn mama hem vertelde.
Net omdat ‘het narratieve’ verbinding kan creëren, is het essay van Byung-Chul Han, hoogleraar aan de Universiteit voor de Kunsten in Berlijn, hoogst actueel en is de Nederlandstalige publicatie van zijn Duitstalige versie die in 2023 verscheen, relevant én zinvolle lectuur voor wie wil doordenken over de samenleving van vandaag.
Edgard Eeckman
Meer van Edgard Eeckman
Edgard Eeckman
