4 juli 2025
Mozart. De muziek, de mens, de vrijmetselaar
Het boek van David Vergauwen over Mozart heeft mij zo geboeid, dat ik niet kon weerstaan aan de drang om er een review over te schrijven. Pas na de publicatie (o.m. bij Ertsberg) kreeg ik de erudiete recensie van Ronald Commers onder ogen. Alvorens mijn onschuldige review – geschreven dus in tempore non suspecto – op de lezer los te laten, wil ik toch eerst kort reageren op de bijdrage van Prof. Commers die met verve zijn diepgaande kennis over het onderwerp etaleert.
Het is waar dat het boek van David Vergauwen ook een cultuurhistorische verhandeling is en dat de titel de lading niet volledig dekt. Wellicht daarom besluit Commers dat mensen die specifiek op zoek zijn naar dié lading “toch maar beter te rade gaan bij de bekende Mozartstudies, waarvan er vele zijn.”
Maar deze deskundige had m.i. zijn pijlen moeten richten op de titel, niet op het boek. “De Toverfluit. Mozarts mystieke sleutel tot de 18de eeuw” was misschien een meer toepasselijke titel geweest. En dan hoefde hij het kind niet met het badwater weg te gooien. Want dat is toch mijn gevoel bij het lezen van zijn recensie, die ten overvloede voorzien is van verwijzingen naar imponerend bronnenmateriaal en ook naar de persoonlijke verdienste van de recensent.
Na de lezing van het artikel, vraag ik me af waarom het boek uiteindelijk nog met vier sterren begenadigd wordt. Meer dan enkele sobere waarderingen kon ik er toch niet in terugvinden: bijvoorbeeld dat de aandachtige lezer misschien zal bekoord blijven door de spiraalsgewijze constructie van dit boek. En dat Mozarts finale “opera-testimonium” hiermee nog eens werd gediend en geëerd, wat zonder twijfel een verdienste is…
Maar naar mijn bescheiden mening verdient dit boek beter. En het is vanuit dit gevoel dat ik enkele weken geleden het nu volgende review schreef.
Het boek heet “Mozart” tout court, maar het is absoluut geen biografie. Het gaat over zoveel meer.
Laat De Toverfluit de kern zijn waarrond de auteur zijn magistraal bouwwerk laag na laag vorm gegeven heeft: sociaal, politiek, cultureel, filosofisch, musicologisch… Absoluut geen droge kost, maar geserveerd met tal van pittige details, boeiende en uitgebreide nevenverhalen zoals de Eleusische mysteriën, de Illuminaten, de controversiële Hansworst, het falen van het Jozefinisme enz.
En dan is er Mozarts entourage waarin de belangrijkste medespelers elk hun eigen boeiend verhaal krijgen. Zoals Emanuel Schikaneder, de theatermaker die in perfecte symbiose was met Mozart, de Sangspielcomponist. Of zoals veiligheidschef Graf von Pergen die het hele gedoe als staatsgevaarlijk beschouwde, maar er toch niet in lukte Die Zauberflöte uit roulatie te krijgen.
Jaren geleden woonde ik een uitvoering van de Toverfluit bij. Nu besef ik, dat ik er toen totaal niets van begrepen heb. De maçonnieke symboliek waarvan elke scène letterlijk doordrongen is, ontging mij volledig. De belangrijkste laag heb ik toen duidelijk gemist. Mozart was vrijmetselaar, samen met vele groten van zijn tijd. Dit boek gaf mij ook een goede inkijk in het wezen van de vrijmetselarij. De beschrijving bijvoorbeeld van het initiatieritueel dat Mozart in zijn loge onderging, is indrukwekkend en het zette mij ertoe aan meer over dit fenomeen te lezen.
Ik wist dat de componist zijn opera maar enkele maanden overleefde, maar toch voel je het niet aankomen. Het laatste hoofdstuk speelt zich niet af tegen de achtergrond van zijn naderend, voortijdig einde. Niets wijst erop dat de inspiratie en veelzijdigheid van deze ongelooflijk dynamische dertiger een abrupt einde zal kennen. Er wordt niet ingegaan op complottheorieën. Mozart is waarschijnlijk een natuurlijke dood gestorven en met die ene zin veegt de auteur er even abrupt de spons over.
Vergauwens boek mag dan wel een meesterwerk zijn, de musicologische laag is voor iemand zoals ik, die hooguit een jaar notenleer gevolgd heeft, gewoonweg niet te bevatten. Maar zelfs het lezen van de voor mij onbegrijpelijke technische analyse van sommige operafragmenten, kon mij boeien zoals je ontzag kan koesteren voor het uitspansel zonder iets af te weten van kosmologie.
Misschien had de auteur zijn lezers vooraf kunnen waarschuwen (zoals bij populaire wetenschap vaak het geval is) dat men de moeilijke horden maar voor lief moet nemen en doorscrollen tot de vaste grond weer bereikt is. En dat is de enige bedenking die ik had bij die vele uren leeRgenot die dit boek mij bezorgd heeft.
Chris Blancquaert
Chris Blancquaert
Dit boek werd eveneens gerecenseerd door Ronald Commers
Meer van Chris Blanquaert
