16 juli 2023
Ambiorix tegen Caesar
Op de Grote Markt van Tongeren staat het standbeeld van Ambiorix, de koning der Eburonen die in 54 voor onze jaartelling het opnam tegen Julius Caesar. Over de rol en zelfs het bestaan van Ambiorix is al heel wat geschreven. In 2005 werd Ambiorix tot vierde grootste Belg uitgeroepen en in de recente tv-reeks “Het verhaal van Vlaanderen” speelde hij in aflevering twee een hoofdrol.
In dit werk Ambiorix tegen Caesar zorgt historicus Robert Nouwen voor een uiterst volledig relaas van dat personage en zijn tijd. Hij laat er geen twijfel over bestaan dat de historische feiten van meer dan twee duizend jaar geleden erg beïnvloed werden door romantische fantasieën uit de 19e eeuw bij het ontstaan van de jonge natie België. Nouwen (1959) is dan ook bijzonder goed geplaatst om over dit onderwerp uit te weiden. Hij studeerde geschiedenis en archeologie aan de KU Leuven, waar hij in 1993 zijn doctoraat behaalde over De Tungri en het Imperium Romanum. Hij was tien jaar lang conservator van het Gallo-Romeinse Museum Tongeren en is nog steeds lid van de Koninklijke Academie voor Oudheidkunde van België.
Het eerste deel van het boek beschrijft het historisch kader van Julius Caesar en diens Gallische veroveringsoorlog. Acht tot tien legioenen – meer dan 40.000 geoefende soldaten – werden ingezet om van Gallië een wingewest voor het Romeinse rijk te maken. Het grootste probleem om een zo omvangrijke militaire invasie te doen functioneren, was de bevoorrading. Het was de lokale bevolking die opdraaide voor het leveren van voldoende voedsel. Ook de Eburonen moesten dagelijks graan leveren aan het Romeinse leger. Als daar dan nog tegenvallende oogsten bijkomen, zorgde dat voor frustratie en opstanden. Ambiorix, die aanvankelijk een bondgenoot was van Caesar, keerde zich in 54 voor onze tijdrekening tegen de Romeinen. Hij slaagde erin om anderhalf legioen, zowat zes duizend Romeinse soldaten, in een hinderlaag te lokken en volledig te vernietigen. Caesar sloeg keihard terug: de Eburonen werden uitgeroeid en Ambiorix moest vluchten over de Rijn. Hij bleef verder onvindbaar.
De balans van de strijd om Gallië was verschrikkelijk. Zowat één miljoen Galliërs op een bevolking van maximum tien miljoen, sneuvelden. Daarnaast werden er nog meer als slaven weggevoerd. Heel Gallië was aan het einde van de oorlog ontvolkt, hoeves waren platgebrand, landerijen geplunderd en het land bleef verarmd en uitgeput achter. De Gallische oorlogen van Julius Caesar waren één grote Romeinse roofpartij.
In het tweede deel van het boek wordt Ambiorix door het pas opgerichte België gerecupereerd als nationale held. Robert Nouwen beschrijft tal van gebeurtenissen die de leider van de Eburonen opvoeren als volksheld. Hij werd afgebeeld op historische fresco’s in overheidsgebouwen, op schilderijen en voorgesteld door beeldhouwwerken. Ook dichters zorgden voor bombastische, romantische en nationalistische ontboezemingen. Nouwen benadrukt dat patriottisme en historische werkelijkheid zelden goed samengaan. De politiek misbruikte in dit geval de figuur van Ambiorix om België – de Belgen waren de dappersten aller Galliërs – meer glans te geven.
Het beeld van Ambiorix op de Grote Markt van Tongeren krijgt in het boek een apart hoofdstuk. De periode vanaf het idee om een beeld van Ambiorix te maken tot de inhuldiging door Leopold II in 1866 wordt breed gedocumenteerd.
Herhaaldelijk wijst de auteur er op dat over Ambiorix heel weinig geweten is. De enige rechtstreekse vermelding komt van zijn vijand Caesar die hem vermeldde in zijn De bello Gallico. Noch voor Ambiorix, noch voor Tongeren als plaats waar de strijd zich zou hebben afgespeeld, zijn er definitieve bewijzen. Nochtans zijn er ettelijke publicaties te vinden die zorgen voor de nationale mythevorming van de strijd tegen de Romeinen. Ambiorix werd dan ook volledig opgeëist door het toerisme en de middenstand.
Met dit werk Ambiorix tegen Caesar zorgt Nouwen voor een nuchter verslag van wat gebeurde tijdens die bewuste veroveringsoorlog van de Romeinen. Hij trekt een haarscherpe grens tussen feiten en mythe. Hij ontziet niemand die bijdroeg om van Ambiorix een publieke figuur te maken ten dienste van politiek en geldgewin. Zo is dit boek niet enkel de illustratie van de recuperatie van vermeende historische feiten, maar onderstreept het tevens het nu van verder archeologisch onderzoek. Als verdere achtergrondinformatie staat er achteraan een zeer uitgebreid overzicht van literatuur die dit onderwerp nog meer kadert.
Ambiorix tegen Caesar is een nuttig boek waarin Nouwen de figuur Ambiorix terug plaatst waar hij hoort: bij de archeologen.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
