2 juli 2025
Zijn, Denken, Doen - Spinoza’s weg naar geluk
Met dit boek schrijft Maarten van Buuren een heldere en grondige analyse van het werk van Spinoza. In het bijzonder behandelt hij de Ethica van Spinoza.
Maarten van Buuren was professor Franse letterkunde aan de Universiteit Utrecht. Zijn belangstelling ligt op het grensgebied tussen literatuur en filosofie. Hij vertaalde filosofische werken uit het Frans, Duits en Latijn. Bij zijn laatste bewerking van de Ethica van Spinoza uit het Latijn schreef hij een uitvoerig commentaar.
In dit nieuwe boek Zijn, Denken, Doen - Spinoza’s weg naar het geluk gaat hij dieper in op de drie vragen die Spinoza stelde: Wat is Zijn (de zijnsleer), wat is Denken (de kenleer), en wat is Doen (de ethica)? Spinoza kwam tot dezelfde conclusie als de klassieke filosofen van de Stoa: “Leef in overeenstemming met de Natuur”.
In het eerste deel geeft Van Buuren een beknopt overzicht van het leven van Spinoza. In zijn korte leven – hij werd amper 45 jaar – scheef hij één van de belangrijkste filosofische werken, maar kwam hij ook in botsing met de joodse orthodoxie. Al op jonge leeftijd sloot hij aan bij de vrijzinnige collegianten, een beweging van utopische christelijke dwarsdenkers.
In de zomer van 1656 werd Spinoza verbannen uit de joodse gemeenschap. De banvloek werd uitgesproken omdat hij het bestaan van Mozes betwijfelde, hij zegde dat de Thora niet door God maar door mensen was geschreven en dat de ziel sterfelijk was. Hij werd verbannen maar kon waarschijnlijk ondergedoken verder in Amsterdam blijven wonen.
Van Buuren beschrijft het ontstaan van de twee versies van de Ethica. Aan de eerste versie schreef hij vanaf 1660 tot 1665. Het boek bevat drie delen. Daarna begon hij te werken aan het Politiek Theologisch Traktaat. In 1671 hernam hij de arbeid aan de Ethica. Hij splitste het derde deel en breidde zijn Ethica uit tot vijf delen. In 1674 besloot hij de tweede voltooide versie van zijn boek te publiceren. Zijn uitgever raadde hem dit echter af omdat de politieke situatie te gevaarlijk was. Hij bleef dan zijn werk verder corrigeren, maar veranderde niets meer aan de hoofdlijnen. Uiteindelijk is het dit manuscript dat bij het overlijden van Spinoza in zijn lessenaar werd aangetroffen. Nog in datzelfde jaar (1677) werd het uitgegeven onder de titel Opera Posthuma. Het originele manuscript zelf ging verloren. Ook een vertaling in het Nederlands verscheen dat jaar De Nagelate Geschriften.
In zijn boek werkt Maarten van Buuren de begrippen Zijn, Denken, Doen verder uit. Aan elk ervan wordt een uitgebreid hoofdstuk toegewezen. In de bijlage “Gangbaar taalgebruik” legt de auteur uit waar de moeilijkheden liggen bij het vertalen van zulk een tekst. Spinoza ontleende de namen die hij aan zijn affecten gaf aan het toenmalige taalgebruik. Maar er is altijd wrijving tussen de gegeven naam van het affect en zijn aard. Spinoza voorzag traditionele termen van een nieuwe definitie. Het is aan de vertaler om hier fijngevoelig aan te werken. Ook de laatste twee delen van de Ethica komen op zo’n manier aan bod.
Spinoza (1632 – 1677) is veruit de belangrijkste Nederlandse filosoof. Hij is de grondlegger van het rationalisme met de Ethica als zijn levenswerk dat echter pas na zijn dood werd gepubliceerd.
Het boek Zijn, Denken, Doen is uitstekend leesbaar. Door zijn nieuwe uitgave van de Ethica is Van Buuren doordrongen van de tekst en weet die op diepzinnige, maar toch vlotte manier naar de lezer over te brengen. Dat maakt het een prettig boek om lezen dat dan ook nog mooi en verzorgd uitgegeven is. Het kan dienen om de eerder gelezen Ethica beter te begrijpen of de lezer aanzetten om de bewuste Ethica ter hand te nemen. Er is nog een uitgebreide literatuurlijst opgenomen voor wie verder wil studeren over dit onderwerp. Dit werk, samen met de Ethica, vormt een mooi geheel waarmee Van Buuren alle eer aan deze grote denker bewijst.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
