24 oktober 2025
De zeven huizen van Anna Freud
Isabelle Pandazopoulos is een Franse schrijfster van jeugdboeken. Zij was ook 25 jaar lang docent literatuur en werkte met kinderen met leerproblemen en een verstandelijke beperking. Sinds enkele jaren wijdt zij zich volledig aan het schrijven. Inmiddels heeft zij reeds zeven Young Adult-romans gepubliceerd, waarvan verschillende bekroond werden. Het besproken werk is haar eerste roman voor volwassenen.
Het gezin van Sigmund Freud telde zes kinderen, drie jongens en drie meisjes, waarvan Anna de jongste was. Het was geen gemakkelijk kind, hun eeuwig zorgenkindje. Zij leed aan anorexia en barstte vaak in woedeaanvallen uit als zij haar zin niet kreeg. Sociale contacten gingen haar niet goed af. Haar omgeving omschreef haar als het onverdraaglijke, grillige nakomertje, het zwarte duiveltje van de Freuds.
Ze keek op naar haar vader, de wereldberoemde psychoanalyticus. Zij wenste in zijn voetsporen te treden maar werd gehinderd door minderwaardigheidsgevoelens, nog in de hand gewerkt door het verbod van haar ouders om verder te studeren. In de jaren twintig van vorige eeuw was het niet gebruikelijk dat meisjes na het lyceum verder studeerden.
Met haar moeder had zij een slechte relatie. Zij slaagden er niet in een warme verhouding op te bouwen. Haar moeder kon niet omgaan met een moeilijke dochter, die zij verweet dat zij niets van haar moest weten. Wat een verschil met haar vader! Met hem bestudeerde zij ’s avonds driemaal per week, na zijn laatste consult, gevallen van psychoanalyse. Zij legde zich toe op probleemkinderen en werd in 1922 erkend als psychoanalytica en toegelaten tot de Weense Psychoanalytische Vereniging. Zij was toen 26 jaar en stond aan het begin van een lange carrière als kinderpsychoanalytica. Zij voerde ook nieuwe pedagogische principes in en startte een school gebaseerd op de principes van onder andere Montessori.
Ondertussen had zij de Amerikaanse kinderpsychoanalytica Dorothy Tiffany leren kennen die op de vlucht was voor haar gewelddadige echtgenoot en zich met haar vier kinderen in Wenen gevestigd had. Zij werkten samen en gingen ook een relatie aan. Deze relatie diende verborgen te blijven. Homoseksualiteit werd niet aanvaard. In het reglement van de Weense Psychoanalytische Vereniging was expliciet opgenomen dat wie verklaarde homoseksueel te zijn nooit psychoanalyticus zou worden onder het voorwendsel dat dergelijk ‘afwijkend gedrag’ een gevaar vormde voor hun wetenschap. Deze relatie bleef ook voor haar ouders verborgen ofschoon Sigmund Freud homoseksualiteit niet als een perversie beschouwde.
In 1938 zag de familie Freud zich verplicht Oostenrijk te verlaten en vestigde zich in Londen. Anna werkte daar verder met Dorothy aan de opvang en behandeling van kinderen die leden aan stress, inherent aan de Tweede Wereldoorlog en die affectief door hun ouders verwaarloosd werden. Zij publiceerden hun bevindingen in 1944 in hun werk Infants without families.
Sigmund Freud was reeds ernstig ziek toen hij Wenen verliet. Hij overleed in Londen aan kanker op 23 september 1939, 83 jaar oud. Anna kon moeilijk het verlies van haar vader verwerken Zij koesterde zijn werkkamer als een relikwie waar zij alleen toegang toe had.
Anna Freud keerde nooit naar Oostenrijk terug. Zij overleed in Londen op 9 oktober 1982, 86 jaar oud.
De auteur levert geen klassieke lineaire familiesaga af. Het levensverhaal van Anna wordt gekaderd tegen de achtergrond van de historische ontwikkelingen van de 20e eeuw. Als vrouw moet zij worstelen om als psychoanalytica erkend te worden. Het feit dat zij de dochter was van Sigmund Freud, grondlegger van de psychoanalytische wetenschap, was daarbij niet echt een troef.
Op toegankelijke wijze weet de auteur door te dringen tot de complexe persoonlijkheid van Anna Freud, voor vele lezers een onbekende wetenschapster in de schaduw van haar beroemde vader.
Het is wel spijtig dat de schrijfster niet dieper ingegaan is op het wetenschappelijke werk van Anna en op de inhoud van haar diverse publicaties. Het had het werk een diepere dimensie gegeven.
Ignace Claessens
Vertaling Hester Tollenaar
