25 september 2019
Leven in het NU. Een filosofische zoektocht
De titel van dit boek (van 444 bladzijden) doet vermoeden dat we te maken hebben met een filosofisch werk waarin min of meer diepzinnig wordt nagedacht over wat we nu best kunnen doen om met het hedendaagse leven om te springen, en om het aan te kunnen.
Niets is echter minder waar. De schrijver heeft inderdaad filosofie gestudeerd aan meerdere universiteiten, leidt een gesprekspraktijk voor psychische, existentiële en professionele begeleiding, maar hij heeft ook 15 jaar lang als zen-monnik geleefd en kent dus niet alleen onze westerse filosofie, maar daarnaast ook het Zenboeddhisme en het wezenlijk onderscheid tussen die twee.
De westerse filosofie draait om diepgang, de kern ervan is zichzelf kennen en streven naar een “goed” leven. Dat “dieptedenken”, zoals de schrijver het noemt - ons overigens overgeleverd via Plato en Aristoteles, Prediker, Epicurus en de moderne filosofen - zoekt naar een diepere waarheid, want die is nodig om het leven zinvol te maken. Die superieure waarheid moet iets zijn dat “too big to fail “is, groter en almachtiger dan wat je je kan indenken, het enige wat ertoe doet, de enige factor die belangrijk is en waarbij de rest in het niets vervalt. Na wat probeersels kwam de mens op de proppen met de enige, grote, ware god. Wanneer ook die na enkele duizenden jaren aan geloofwaardigheid begint in te boeten, werd de nieuwe zekerheid dan maar de economie, de vrije markt en de technologie die alles oplost en die ons wel zal redden als blijkt dat we bezig zijn de wereld naar de knoppen te helpen.
Het Zenboeddhisme daarentegen houdt in dat je aan flinterdun denken zal moeten doen en flinterdun in het leven staan. Die “dunheid” vereist het vermogen om met ontzag te kijken naar ons fragiele, afhankelijke en onvolmaakte bestaan. Alles wat bestaat is immers compleet vergankelijk, ieder verschijnsel hangt af van andere factoren en niets is ooit volkomen bevredigend. Als we deze dunheid omarmen, zijn we zoveel gelukkiger, want dan is alles belangrijk en dan steekt de flinterdun-bewuste mens de handen uit de mouwen. Zoals Hercules, de rode draad en de centrale “held” van dit boek, de held die altijd blijft zoeken naar een zingeving ook als deze verandert in de tijd en afhankelijk is van de omstandigheden.
Tom Hannes loopt niet zomaar op dun ijs: hij gaat eerst in de geschiedenis op zoek naar de opkomst en de ontwikkeling van het dieptedenken sinds onze vroegste geschiedenis. Wat zijn de grote existentiële vragen geworden, vandaag, in onze cultuur? Welke conclusies kunnen we daar dan uit trekken en hoe kunnen we de filosofische “survivalkit” van de flinterdunheid inzetten, nu, in ons eigen leven en in de maatschappij?
Deze zoektocht is allesbehalve een oppervlakkig iets geworden. Tom Hannes huppelt (ogenschijnlijk) lichtvoetig door eeuwen en gebeurtenissen, cultuur, religie, economie, wetenschap, historische feiten en ontwikkeling. Hij gebruikt daarbij een uitgesproken hedendaagse taal gekruid met humor (de middeleeuwse “rondzwierende god”), zodat je pas na een tijdje merkt hoe breed uitgesmeerd zijn kennis en inzicht eigenlijk zijn, hoe scherp zijn observaties, hoe geestig zijn vaststellingen, hoe fris en anders hij de gekende verhalen bekijkt en evalueert. Het gebruik van “gewone” taal en van soms bijna ludieke verslagen en samenvattingen van geschiedkundige gebeurtenissen, historische feiten en toestanden, werkt wondergoed om de essentie met de vinger te duiden. De “tongue in cheeck” humor van de schrijver werkt veel overtuigender dan woest fulmineren.
Een paar voorbeelden:
- Pearl Harbour kwam niet plots uit de lucht vallen, maar enkel na tientallen jaren lang slechte betrekkingen tussen de Verenigde Staten en Japan, die nog verslechterden gedurende de Grote Depressie. Symptoom: de Japanners werden plots “Japs” en “Chinks”.
- De juiste evaluatie van de Oktoberrevolutie: de westerse landen hebben een aanzienlijk deel van hun democratie en welvaart te danken aan de Oktoberrevolutie en de reactie hierop.
- De ineenstorting van de Sojvet-Unie in 1990 had het omgekeerde effect. Denk maar aan wat Reagan en Thatcher deden en hoe een “kapitalisme met een menselijk gelaat” toenemend driest zijn masker aflegde ten voordeel van de fameuze 1% - 99%.
- De bijzondere rol die weggelegd is voor figuren als Caesar en Napoleon, voorzien van een meer dan gemiddelde dosis testosteron.
- De pest was een teken dat we ons opnieuw moesten overgeven aan gods grillige genade om ons spiritueel heil te redden. Maar er wordt ook een dringende oproep in gezien om aan empirisch wetenschappelijk onderzoek te doen en zo de aardse ellende beter te beheersen.
- Tom Hannes vergelijkt de “Bildung” in de leerjaren van Wilhelm Meister van Goethe met de Bildung van Prinses Elsa in Frozen van Disney…
- Het atheïsme is veroordeeld zichzelf uit te drukken in termen van datgene dat het bestrijdt.
Dit is een bijzonder soort boek geworden, met een eigenaardige mengeling van grote eruditie op alle vlakken en (een “ander”) filosofisch denken.
Waar wij, westers denkende mensen het moeilijk mee hebben, is het feit dat Tom Hannes zo duidelijk en scherp de gebreken en feiten van de huidige precaire toestand in de wereld voor onze voeten gooit (“de wereld is ontzagwekkend maar fundamenteel rommelig”) en daarna géén mogelijke oplossingen aanduidt anders dan flinterdun denken; wat natuurlijk een prachtige oplossing zou zijn, maar een die op dit ogenblik enkel een flinterdunne laag mensen in de maatschappij kan aanspreken. Een veel radicalere aanpak op wereldvlak is hoogdringend nodig.
Meer van Victor De Raeymaeker
