10 december 2025
Betoverd door begeerte - Liefde en lust in de wereld van Bijbel en oudheid
Je hebt niet elke dag de gelegenheid om de wereld van liefde en lust in de oudheid te kunnen verkennen. Als een wellustige lezer fietste ik na een ietwat moeilijke start alsnog vlot doorheen dit boek en verkende er via verhalen, mythen, legenden, vertelsels en geschriften de seksualiteit van toen. Bereid je als toekomstig lezer alvast voor op een reis die je in het gezelschap zal doorbrengen met filosofen, keizers, rabbijnen en kerkvaders.
Wie net zoals ik denkt dat het boek vanaf de eerste pagina duikt in de dagelijkse beleving van seks in de oudheid vergist zich. Verhalen, mythen, legenden en vertelsels vormen immers het voorafgaande startpunt van waaruit de beleving volgt. Dat is ook begrijpelijk omdat de lokale gebruiken en morele spelregels vaak werden afgeleid uit wat traditioneel eerder gangbaar was en van de ene naar de volgende generatie als ‘verhaal’ werd doorgegeven. Is dit boek nu iets voor jou? Sta je in de boekhandel, dan kan ik je misschien aanraden om diagonaal enkele pagina’s te lezen van de inleiding. Deze werd immers als een overzicht opgevat. Denk je hierna ‘Ja toch!’, ga dan gerust naar de kassa met het boek in de hand.
Wie net zoals ik weinig kennis heeft van de opeenvolgende historische gebeurtenissen in de oudheid verliest wel een beetje de weg doorheen Sumerië, Babylonië, Mesopotamië en het Grieks-Romeinse rijk en schrikt vervolgens wat op van het treffen met de volkeren, goden, godinnen, sirenen en demonen. Schrikt ook dit je niet meteen af, zet je dan in een knusse zetel en laat je door de auteur meenemen naar de oudheid.
Het is wel even doorbijten om een beetje in de sfeer te komen. Je voelt je als lezer soms naakt vanwege je gebrek aan kennis over de oudheid. Maar eenmaal je de juiste maat en het ritme vindt, is de lectuur van het boek wel ontluisterend. De auteur bespreekt zonder omwegen hoe “de boom werd opgericht in de bloeiende tuin.” (Men schreef toen over de liefde liefst in beelden). Opvallend is ook dat hij dit doet met honderden bronvermeldingen (elke pagina telt er wel ten minste twee) naar klassieke geschriften, annalen, satires, verzen en de bijbel. Het samenstellen ervan lijkt me een monnikenwerk.
Wat staat er nu in het boek? Vanuit religieuze of goddelijke motieven werd seks dan wel of op de ene of op de andere manier beleefd. Maar overwegend kan toch wel gesteld worden dat de passionele lust in de oudheid zeker nog niet door de rationele rede (zeg maar de onvoorwaardelijke trouw aan één partner) werd ingehaald. Er werd in de oudheid overwegend plezier aan seks beleefd. Door de man althans. De kerkvaders brengen hier later dan wel verandering in.
Feit is dat de Babyloniër genoot van seks, zowel van betaalde als echtelijke. Het was iets zoals eten en drinken, een levenskunst ook.
Daniël De Waele
De Waele staat er niet lang bij stil, maar het boek voert ons terug naar de patriarchale samenleving. Het maakt dat bij alle samenlevingen in de oudheid de man het gezag over de vrouw had. Hierdoor kon men de vrouw, op een veilige afstand houden. Haar betoverende schoonheid, die als het zwakke punt van de man wordt beschouwd, werd gekooid. Mannen waren destijds van mening dat de blik van een vreemde vrouw vaak onweerstaanbaar was, met aansluitend de nodige doodsangsten en enig vluchtgedrag tot gevolg. De wereld van de oudheid was er misschien wel één van dominante, bange nestvluchters en onderdanige verleidelijke nesthokkers. Er was evenwel ook plaats voor afwijkende denkbeelden, gedrag, geslachten en geaardheden! De oudheid lijkt aldus toch op een inclusieve samenleving waarin iedereen een plekje kreeg.
Nu ja, het bovenstaande is een vrij droge verwoording voor de swingende, dichterlijke en liederlijke manier waarop de auteur de beleving van seksualiteit in zijn boek beschrijft. Werkelijk alles komt aan bod: de LGBTQ-bewegingen van de oudheid, prostitutie, magie, seksstandjes, emancipatie, grensoverschrijdend gedrag, seks met engelen, het gevaar van cosmetica als een werktuig tot verleiding van de vrome man, abortus, bestialiteit, hermafrodieten enz. om dan uiteindelijk heel kort te eindigen met de maagd Maria. De auteur springt op de uitgetekende paden doorheen zijn boek met een bruggetje van het ene thema naar het andere. Af en toe springt hij vooruit in de tijd en maakt hij na een parabel van toen de parallel naar vandaag.
Wat onthoud ik nu na de lectuur van dit boek? Misschien vooreerst het gegeven dat men het overwegend eens was dat overspel met ‘een vrouw, die een ander toebehoort’ moreel verwerpelijk was. Alle mannen streefden er immers naar om zekerheid te hebben over het vaderschap van de ‘eigen’ kinderen. Dat betekent ook meteen dat seks met een prostituee geen probleem vormde. Dat was geen overspel. Omgekeerd omvatte dit wel een morele gedragscode dat een vrouw die een man toebehoort op haar beurt nooit vreemd mocht gaan. Anders wachtte de doodstraf. Gehuwde vrouwen dienden zich ook te sluieren, geen sieraden of opsmuk te dragen én bovendien geen onderwijs te genieten. Klinkt je dat vandaag ook niet bekend ergens op deze wereld? In die zin lijkt het er dus op dat vandaag de Taliban ons terugwerpt in de tijd, maar dat onze vroegere gebruiken wel bij die van hen aansloten.
Iedereen die naar een vrouw kijkt en haar begeert, heeft in zijn hart al overspel gepleegd.
Jezus in de Bergrede
Wat nog? Misschien ook het feit dat de vroegchristelijke norm je ertoe aanzette om ‘weg te denken van seks’. Als het even kon, dus liever geen seks. Je kon je immers moeilijk tegelijkertijd tot God en tot iemand anders richten. Het hemelse had altijd voorrang op het aardse. Niettemin werd seks wel oogluikend getolereerd mits je de expliciete intentie had om kinderen te verwekken. In die zin was er ook een christelijke hiërarchie, waarbij nonnen, priesters, maagden, weduwen en weduwnaars korter stonden bij God dan gehuwden. Het laatste verklaart misschien ook waarom destijds elke deugdelijke, vrome familie het als een plicht opvatte dat ten minste één van hun kinderen aan het klooster of de abdij zou aankloppen.
Dit boek is verhelderend omdat het ons toelaat om de bron van onze eigen morele gebruiken en tradities vast te stellen. Soms worden nu nog steeds dezelfde wegen bewandeld. Soms hebben zich nieuwe paden aan onze morele reisweg toegevoegd. De auteur durft de lezer hiertoe wat te ontregelen en uit te nodigen tot een herdenking van de eigen cultuur. Hij brengt zijn verhaal met soms ruwe precisie en verwijzingen. Maar misschien ontdek je zelf wel duizend en één andere weetjes. Stap dus snel naar die boekenwinkel en lees!
Alain Surkol
Daniël De Waele is docent Protestantse godsdienst en docent Nieuwe Testament aan het Hoger Instituut voor Protestantse Godsdienstwetenschappen te Brussel.
