29 januari 2020
De meeste mensen deugen. Een nieuwe geschiedenis van de mens
Op dit ogenblik duikt de naam Rutger Bregman geregeld op in de berichtgeving. Begrijpelijk, want in Davos verzamelt zich de economische, politieke en academische wereldelite voor het 50ste Wereld Economisch Forum. Vorig jaar was ook Rutger Bregman uitgenodigd, waarschijnlijk als de historicus die een paar boeken geschreven had omtrent de wereldeconomie, met name over een basisinkomen voor iedereen.
Hij maakte van de gelegenheid gebruik om de heren (meestal zijn het heren) er op te wijzen dat ze - onder andere - wel over de klimaatcrisis kwamen praten, maar allemaal met jets ernaartoe gevlogen waren en, nog sterker, dat het onderwerp dat op hun agenda ontbrak en nochtans hoogdringend diende besproken te worden, de oneerlijke verdeling van de belasting was. (“Taxes, taxes, all the rest is bullshit”). Daarbij hadden de (super)rijken het natuurlijk niet over hun eigen belastingontwijking en betaalden zélf lekker (praktisch) geen belastingen. Het betreffende filmpje ging viraal, werd miljoenen keren op YouTube bekeken en wordt nu, een jaar later, nog eens dik in de verf gezet. Omdat het een zeer nieuwswaardig feit betrof, werd Bregman ook nog uitgenodigd op Fox News, waarvan hij dankbaar gebruik maakte om nieuwsanker Tucker Carlson er op te wijzen dat deze op zijn kanaal niets deed om deze belastingontwijking aan te klagen, wat natuurlijk komt omdat hijzelf een van de Fox News miljonairs was. (”You’re a millionaire funded by billionaires”) Waarop Carlson zijn ‘cool’ verloor en Bregman begon uit te schelden…
Dit volstond om Rutger Bregman wereldwijd bekend te maken. Wat, zoals altijd, heel vluchtig zou zijn geweest als hij niet ook enkele bijzondere boeken geschreven zou hebben.
Bregman studeerde Geschiedenis aan de Universiteit van Utrecht en The University of California, Los Angeles, maar koos ervoor om verslaggever en columnist te worden. Hij wou ingaan tegen de alom heersende tendens van een wereldbeeld vol pessimisme, groeiend wantrouwen, leugen, bedrog en cynisme. Door deze “negativity bias” die we meekrijgen vanuit de sociale media en het nieuws, hebben we onszelf de reflex aangekweekt om te focussen op het slechte nieuws, op het bedreigende, het ongekende, het sensationele. Alles in de wereld loopt verkeerd.
Bregman studeerde Geschiedenis aan de Universiteit van Utrecht en The University of California, Los Angeles, maar koos ervoor om verslaggever en columnist te worden. Hij wou ingaan tegen de alom heersende tendens van een wereldbeeld vol pessimisme, groeiend wantrouwen, leugen, bedrog en cynisme. Door deze “negativity bias” die we meekrijgen vanuit de sociale media en het nieuws, hebben we onszelf de reflex aangekweekt om te focussen op het slechte nieuws, op het bedreigende, het ongekende, het sensationele. Alles in de wereld loopt verkeerd.
We gaan er bij dit “beeld” van uit dat de mens in wezen slecht is, een lui, agressief en egoïstisch beest verborgen onder een dun laagje beschavingsvernis. Dat is wat we al van jongs af aan meekrijgen in het onderwijs, via talloze gangbare wetenschappelijke inzichten, of geïndoctrineerd door de meeste godsdiensten. En vooral overvloedig en constant via de media voor wie enkel het sensationele, erge of slechte, het enig verkoopbare nieuws lijkt. We moeten “anderen” wantrouwen (zeker “de vreemde”), ervoor zorgen dat “ze” binnen de perken blijven en binnen de lijntjes lopen, hen regels opleggen. Terwijl we het net nu eigenlijk nog nooit zo goéd gehad hebben. We hebben enorme vooruitgang geboekt, “we zijn rijker, veiliger en gezonder dan ooit tevoren”
Bregman valt daarmee de zogezegde “beschavingsoptimisten” bij zoals Maarten Boudry, Hans Rosling en Steven Pinker. Na vier jaar grondige studie toont hij in ‘De Geschiedenis van de vooruitgang’ hoe de mensheid reuzeschreden gezet heeft naar een almaar betere wereld.
In 2014 schreef hij ‘Gratis geld voor iedereen’ waarin hij pleitte voor een basisinkomen voor iedereen in de wereld. Armoede is immers “geen complex, moeilijk op te lossen probleem”, beweert hij. Armoede is gewoon een “gebrek aan geld”. “Geef mensen geld en het probleem is opgelost.” Ondertussen schreef hij ook nog ‘Utopia for realists’, een boek dat verscheen in het Engels en dat meteen vertaald werd in 32 talen, waarin hij nog maar eens voor een wereldwijd basisinkomen voor iedereen pleit en bewijst dat een 15-uren werkweek en open grenzen geen utopie zijn.
In dit laatste boek ‘De meeste mensen deugen’ herhaalt, vervolledigt en beargumenteert hij deze thema’s. “Het nieuws” is nefast, want brengt enkel wat sensationeel is en meestal negatief. De mens is niet verdorven maar goed. De laatste inzichten in de wetenschappen, de geschiedenis, de economie, de archeologie bevestigen dit.
Als je naar de laatste 200.000 jaar geschiedenis kijkt, is het duidelijk dat de mens helemaal ingesteld is op samenwerking eerder dan op competitie en dat de mens instinctief andere mensen vertrouwt en helpt.
De bezwaren en tegenwerpingen liggen voor de hand: als de mens goed is, hoe zit het dan met die vele gekende experimenten die het tegendeel bewijzen? Het Stanford Prison Experiment bijvoorbeeld, dat aantoont dat mensen die de rol van bewaker in een gevangenis toebedeeld krijgen onmenselijke dingen doen met hun “gevangenen”? Of het “Milgram electric shock experiment” waarbij zomaar eventjes 65% van de mensen die eraan deelnemen toe bereid blijken om proefpersonen toenemend sterke elektrische schokken toe te dienen? Of het Kitty Genovese “bystander effect” dat aantoont hoe mensen gewoon niets deden toen in hun buurt Kitty Genovese, aangevallen werd door een moordenaar die haar neerstak, terwijl ze om hulp schreeuwde; ze bleef bloedend liggen en de moordenaar kwam zelfs een tweede keer terug om zijn werk af te maken - niemand pikte zelfs maar de telefoon op om de politie te verwittigen…
De bezwaren en tegenwerpingen liggen voor de hand: als de mens goed is, hoe zit het dan met die vele gekende experimenten die het tegendeel bewijzen? Het Stanford Prison Experiment bijvoorbeeld, dat aantoont dat mensen die de rol van bewaker in een gevangenis toebedeeld krijgen onmenselijke dingen doen met hun “gevangenen”? Of het “Milgram electric shock experiment” waarbij zomaar eventjes 65% van de mensen die eraan deelnemen toe bereid blijken om proefpersonen toenemend sterke elektrische schokken toe te dienen? Of het Kitty Genovese “bystander effect” dat aantoont hoe mensen gewoon niets deden toen in hun buurt Kitty Genovese, aangevallen werd door een moordenaar die haar neerstak, terwijl ze om hulp schreeuwde; ze bleef bloedend liggen en de moordenaar kwam zelfs een tweede keer terug om zijn werk af te maken - niemand pikte zelfs maar de telefoon op om de politie te verwittigen…
Er is ook het verhaal van het Paaseiland dat bewijst dat mensen in staat zijn om elkaar en zichzelf uit te roeien. En in de periode na de Verlichting waar we zo prat op gaan, gingen de legers van Napoleon en de Russische en Engelse legers elkaar te lijf met bajonetten. Tijdens de “Groote Oorlog” slachtten frontsoldaten elkaar massaal af. Zelfs in de literatuur wordt het wereldbeeld van de al van kleins af bedriegende, vechtende en moordende mens beschreven en algemeen als “juist” bevonden: denk ‘The Lord of the Flies’ (William Golding) waar een groep nette, goed opgevoede schooljongens die na een vliegtuigramp op een onbewoond eiland terechtkomen, zich al snel ontpoppen tot echte wilden die elkaar bevechten en zelfs naar het leven staan. Dat moet ook, want Golding wil bewijzen dat “de mens kwaad produceert zoals een bij honing”.
Bregman ziet dat helemaal anders en moet dus het tegendeel kunnen bewijzen. Gebruik makend van archeologie, sociale psychologie, economie, criminologie, geschiedenis en natuurlijk van zijn brede eruditie en kennis van gebeurtenissen in het algemeen, ondersteund door pakken cijfermateriaal, komt hij tot verbazingwekkende conclusies.
Bregman ziet dat helemaal anders en moet dus het tegendeel kunnen bewijzen. Gebruik makend van archeologie, sociale psychologie, economie, criminologie, geschiedenis en natuurlijk van zijn brede eruditie en kennis van gebeurtenissen in het algemeen, ondersteund door pakken cijfermateriaal, komt hij tot verbazingwekkende conclusies.
De betrokken experimenten werden heel anders voorgesteld dan ze in werkelijkheid verliepen, bepaalde aspecten werden verzwegen, de conclusies geforceerd… Bregman weet zelfs te vertellen hoe het sinistere Stanford Prison Experiment opgezet spel was en dus frauduleus. Toch staat dit experiment nog altijd op het curriculum en wordt er nog altijd gedoceerd aan nieuwe studenten dat een extreme situatie het gedrag van een persoon bepaalt. De vorser en initiatiefnemer van het experiment, Philip Zimbardo, werd er beroemd mee en is nu al 40 jaar de “eminente onderzoeker”…
En soldaten plegen toch moorden? Uit verslagen en rapporten blijkt dat slechts een klein percentage onder hen ook werkelijk hun bajonet gebruikten om de “vijand” neer te steken en dat de meesten ook geen gebruik maakten van hun geweren om tegenstanders neer te schieten.
Bregman beweert dit alles natuurlijk niet zomaar: 42 pagina’s vol noten brengen bewijzen aan.
En soldaten plegen toch moorden? Uit verslagen en rapporten blijkt dat slechts een klein percentage onder hen ook werkelijk hun bajonet gebruikten om de “vijand” neer te steken en dat de meesten ook geen gebruik maakten van hun geweren om tegenstanders neer te schieten.
Bregman beweert dit alles natuurlijk niet zomaar: 42 pagina’s vol noten brengen bewijzen aan.
De mens blijkt wél andere mensen te vertrouwen, is helemaal niet boosaardig en wreed maar integendeel hulpvaardig, sociaal en begaan met zijn medemens. Tenminste, dat was hij volkomen, zolang hij nog het paradijselijk leven van jager-verzamelaar leidde. Maar dàn moest hij zich aanpassen aan een van de dwingende noodzaken die het leven als landbouwer met zich meebracht: de mens kreeg plots iets in bezit, dat hij moest verdedigen. Nog later werd hij als arbeider onderdeel van een fabriek, onderhevig aan het gebruik van geld, loon en dwingende sociale regels. En toch blijft de mens vandaag nog grotendeels de “homo puppy” voor wie de “survival of the friendliest” nog altijd geldt.
Bregman is een knappe verteller. Hij spreekt de lezer rechtstreeks aan met korte vragen en voorvallen uit zijn eigen leven die tot nieuwe inzichten leidden en met speurderswerk en onderzoek dat verrassende resultaten opleverde. Hij houdt je interesse vast en vernietigt of bevraagt de vele feiten en standpunten die algemeen aanvaard werden (en worden), waardoor hij dingen in een nieuw daglicht stelt. Het boek doet je anders kijken en denken, ook al ben je er na je lectuur wellicht toch niet rotsvast van overtuigd dat de mens inderdaad een goed, altruïstisch wezen is dat deugt. Wél ben je in elk geval al veel meer geneigd om te zien dat de mens niét het verwerpelijk schepsel is dat het volgens vele huidige wetenschappelijke en maatschappelijke inzichten zou zijn. De Britse jongens in ‘Lord of the Flies’ mogen dan in de grond gevaarlijke wilden zijn, maar dat zijn ze enkel in de roman van één schrijver die zich op de inzichten van zijn tijd dacht te baseren. Bregman echter zoekt (via prachtig speurwerk) en vindt het waar gebeurde verhaal (De “Tongo Casteways”) van 6 kostschoolleerlingen die in 1966 op een verlaten eilandje (Ata) terechtkwamen en daar 15 maanden samen intelligent en in harmonie wisten te (over)leven.
Wat Bregman claimt is niet gebaseerd op wetenschap, maar op kennis van historische feiten en inzicht want hij is historicus en tevens een onderzoeksjournalist die niets uit de weg gaat. Wat hij meegeeft is dus dat on-eigentijdse, toch revolutionaire inzicht dat de meeste mensen deugen.
Als iedereen alle andere mensen met dat idee in het achterhoofd zou benaderen en behandelen, in alle geledingen en instellingen van onze maatschappij, dan zou je een totaal andere wereld krijgen.
Wat Bregman claimt is niet gebaseerd op wetenschap, maar op kennis van historische feiten en inzicht want hij is historicus en tevens een onderzoeksjournalist die niets uit de weg gaat. Wat hij meegeeft is dus dat on-eigentijdse, toch revolutionaire inzicht dat de meeste mensen deugen.
Als iedereen alle andere mensen met dat idee in het achterhoofd zou benaderen en behandelen, in alle geledingen en instellingen van onze maatschappij, dan zou je een totaal andere wereld krijgen.
Hopelijk wordt dit boek dus toch een nieuwe geschiedenis van de mens! Je moet het in elk geval gelezen hebben, want nu er een vertaling naar het Engels volgt, wordt dit boek vast een wereldhit.
Meer van Victor De Raeymaeker
