9 juli 2020
Ide Leib Kartuz. Kleermaker in Auschwitz
Ide Leib Kartuz is de Joodse grootvader van David Van Turnhout. Samen met auteur Dirk Verhofstadt volgt hij zijn spoor, van zijn geboorteplaats Plawno (Polen) naar Antwerpen, Auschwitz, Mauthausen en terug naar Antwerpen..
In 1929 kwam hij op de vlucht voor het antisemitisme en geweld in Polen naar Antwerpen, waar hij zich vestigde als kleermaker. Zijn volledige familie, achtergebleven in het getto van Radomsko, werd vergast in Treblinka. Hijzelf werd in 1942 opgepakt als Jood en verzetsstrijder en naar Auschwitz gedeporteerd, waar zijn vrouw en twee kinderen meteen bij aankomst vermoord werden. Zelf overleefde hij als kleermaker het uitroeiingskamp. Na de oorlog vestigde hij zich opnieuw als kleermaker in Antwerpen, trad weer in het huwelijk en kreeg nog twee kinderen, waaronder de vader van David Van Turnhout.
Talrijke Poolse families vertrokken in het interbellum uit Polen, op de vlucht voor het aldaar woekerende antisemitisme. Dat antisemitisme was het gevolg van het Poolse nationalisme, dat gevoed werd door een anti-Joods christelijk denken. De kerk van Rome draagt dus een zware verantwoordelijkheid bij het ontstaan en de instandhouding van het antisemitisme, vooral in het ultrakatholieke Polen.
De gedrevenheid van David Van Turnhout om de geschiedenis van zijn grootvader te reconstrueren levert in combinatie met de wetenschappelijke kennis van prof. Dirk Verhofstadt (UGent) inzake antisemitisme en Jodenvervolging een indrukwekkend en ontroerend verslag op.
Ignace Claessens
De auteurs beperken zich niet tot de geschiedenis van de familie Kartuz. Zij schetsen het grotere geheel van de Jodenvervolging en van de geïndustrialiseerde massamoord. Daarbij gaan zij zelfs de gruwelijkste details niet uit de weg. Vele van de beschreven moordpartijen, begaan door de fameuze Einsatzkommando’s van de SS, doen onwillekeurig denken aan de indrukwekkende roman De welwillenden van Jonathan Litell. Hoe vaak de lezer zich ook verdiept in de gruwelen van de Holocaust, wennen doet het nooit.
Hun project werd wel aanzienlijk bemoeilijkt door het feit dat grootvader Kartuz reeds in 1995 overleden is, zijn familie praktisch volledig uitgemoord werd en de weinige overlevenden van de kampen thans ook bijna allemaal overleden zijn. Toch slagen zij er in op boeiende wijze een indringend beeld te schetsen van deze doorsnee Joodse familie.
Naast de consultatie van talrijke archieven in binnen- en buitenland, brengt hun speurtocht hen ook in Polen. Ze bezoeken er de geboorteplaats van Ide en de uitroeiingskampen Treblinka en Auschwitz. Ze reizen naar Bulgarije en tenslotte ook naar Florida, waar nog een van de laatste familieleden in leven is.
Ide overleefde de Holocaust, ondanks de vele beproevingen en de hel van de dodenmarsen vlak voor de bevrijding. Dit had hij vooral te danken aan zijn beroep van kleermaker. Kleermakers waren nuttig bij het herstellen van uniformen, het maken van nieuwe kledij voor de nazi’s en hun vriendinnen. Zij dienden geen dodelijk zware arbeid te verrichten en stonden minder bloot aan mishandelingen en ontberingen.
De Joden die terugkeerden hadden het niet gemakkelijk. Het besef dat zij het gered hadden en miljoenen anderen niet, veroorzaakte bij velen wroeging en schuldbesef. De Holocaust had ook geen einde gemaakt aan het antisemitisme. Na de oorlog maakte de Poolse bevolking nog jacht op Joodse burgers die de vernietigingskampen overleefd hadden. Met medewerking van de Poolse politie werden na de oorlog tientallen Joden omgebracht.
De Joden die terugkeerden hadden het niet gemakkelijk. Het besef dat zij het gered hadden en miljoenen anderen niet, veroorzaakte bij velen wroeging en schuldbesef. De Holocaust had ook geen einde gemaakt aan het antisemitisme. Na de oorlog maakte de Poolse bevolking nog jacht op Joodse burgers die de vernietigingskampen overleefd hadden. Met medewerking van de Poolse politie werden na de oorlog tientallen Joden omgebracht.
Ook de Belgische overheid was niet erg coöperatief. Ide Kartuz vroeg in 1951 de Belgische nationaliteit aan. Eerst in 1956 werd dit verzoek ingewilligd. Zijn erkenning als burgerlijk weerstander verkreeg hij pas in 1973.
Waar racisme zeker de wereld nog niet uit is, kan het belang van dergelijk werk niet overschat worden. Iedereen moet blijvend geconfronteerd worden met de gruwelen, begaan door een volk dat nochtans steeds als beschaafd beschouwd werd. We moeten indachtig zijn dat de geschiedenis zich steeds kan herhalen.
De auteurs hebben met deze uitgave voor grootvader Kartuz een papieren monument opgericht, duurzamer dan brons.
Meer van Ignace Claessens
Waar racisme zeker de wereld nog niet uit is, kan het belang van dergelijk werk niet overschat worden. Iedereen moet blijvend geconfronteerd worden met de gruwelen, begaan door een volk dat nochtans steeds als beschaafd beschouwd werd. We moeten indachtig zijn dat de geschiedenis zich steeds kan herhalen.
De auteurs hebben met deze uitgave voor grootvader Kartuz een papieren monument opgericht, duurzamer dan brons.
