22 april 2022
Nietzsche
Stefan Zweig is geboren in 1881 in Wenen en overleed nabij Rio de Janeiro in 1942. Hij was een Oostenrijkse schrijver van Joodse afkomst. Hij studeerde germanistiek, Romaanse kunst en filosofie in Oostenrijk, Frankrijk en Duitsland. Zweig is vooral bekend voor zijn biografieën van historische en literaire figuren uit het Europese cultuurgebied. In het Nederlands verschenen de biografieën van Marie Antoinette, Maria Stuart, Joseph Fouché en Erasmus.
Nietzsche leefde van 1844 tot 1900, een turbulente periode in Europa. Hij was misschien wel de meest controversiële filosoof uit die periode. In deze biografie van Nietzsche heeft Stefan Zweig het echter niet over diens filosofie. Hij tekent wel een uitzonderlijk portret van deze grootse historische figuur. Het is een meeslepend werk waarin Nietzsche tot leven komt met al zijn gewoontes, passies en obsessies. Zweig legt de nadruk op de dramatische kant van Nietzsches leven. Waar Nietzsche op zijn portretten overkomt als een heroïsch denker met een scherpe blik en zijn dreigende snor, leren we hem in dit boek kennen als een halfblind, maaglijdend, nerveus en overprikkeld mens. Dus niet de grote, statische krachtpatser die zijn geschriften doen vermoeden. In werkelijkheid was hij een voornaam en welgemanierd man, zeer zachtaardig en verlegen. Hij was op de vlucht voor de wereld, maar vooral voor zichzelf.
Bij zijn zoektocht naar verlichting verbleef hij in zo’n bonte verzameling verblijfplaatsen, dat een opsomming haast niet volledig kan zijn: Lugano, Naumburg, Bayreuth, Luzern, Chilon, Sorrento, Ragaz, St Moritz, Baden-Baden, Interlaken, Geneve, Venetië, Genua, Nils en Sils Maria. Zelfs Barcelona en de hoogvlakte van Mexico verschenen in zijn plannen op zoek naar verlichting voor zijn psychische en fysische problemen. Maar steeds weer vond hij enkel vermoeiende eenzaamheid. Hij leefde niet in luxe-hotels, maar in armoedige huurkamers in armzalige pensions met nauwelijks meubilair erin. Aan een bed en een werktafel had hij genoeg. Een tafel bezaaid met documenten en boeken, verder een assortiment medicijnflesjes, slaap- en verdovende middelen. Altijd was lijden zijn deel. Hij vertoefde steeds met zijn gedachten in oneindige eenzaamheid.
Enkel muziek kon wat afleiding bezorgen. Muziek werd taal bij Nietzsche. Hij vergeleek zijn “Zarathoestra” met de Negende Symfonie en zijn “Ecce Homo” was voor hem een orgelvoorspel. De muziek was een toevluchtsoord. Toch zal zijn geest bezwijken onder de spanning. Hij voelt zijn bestaan aan als een eeuwig worden, nooit een zijn. Nietzsche etaleerde zijn grandioze onafhankelijkheid in zijn geschriften. Hij verzorgde geen filosofische leer, maar veroorzaakte een storm, zorgde voor een atmosfeer die hem afsloot van de reële wereld.
Zweig beschrijft het leven van Nietzsche niet als een historische biografie, maar als een toneelvoorstelling met één acteur. Tegelijkertijd is dat leven een kunstwerk en een geestelijke tragedie. Zweig vergelijkt Nietzsches laatste creatieve periode met de scheppingsdrang van Van Gogh. Hij verkeert in een euforische stemming en kent een laatste ultiem lustgevoel. Wie de demon zo diep in de ogen heeft gekeken, blijft verblind achter.
Heel het werk door, onderga je de krachtige pen van Zweig. Het tempo ligt schroeiend hoog. De aanleiding tot de beginnende krankzinnigheid wordt geschetst. Ondanks het zeer moeilijke leven van Nietzsche wordt dit op een zeer positieve wijze benaderd. Nietzsche komt uit dit werk tevoorschijn als een intrigerend personage, maar na lectuur is hij toch mens geworden. Een vrijheidsstrijder die zin gaf aan zijn leven en zo tegelijkertijd zijn ondergang tegemoet ging. Alle goden heeft hij omgebracht en zo bleef hij over met zijn heroïsche strijd om het weten. Zweig slaagt erin dit in zijn boek over te brengen. Niet op een artificiële of diepzinnige manier, maar zo dat het lezen je de voldoening schenkt om het zelf mee te maken.
Wie echter een strikt tijdsgebonden levensbeschrijving verwacht of de uitleg van de filosofie van Nietzsche, vindt in dit boek niet zijn gading. Wel jammer is dat zijn laatste jaren, waarin hij weliswaar krankzinnig was, niet belicht worden. Iedereen kan in dit boek de mens Nietzsche vinden achter dat strenge portret dat we van hem kennen.
Dit boek is een hoogvlieger in de literatuur, zowel door de literaire uitvoering van het verhaal als door de keuze en uitwerking van het onderwerp.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Dit boek is een hoogvlieger in de literatuur, zowel door de literaire uitvoering van het verhaal als door de keuze en uitwerking van het onderwerp.
Paul Van Aelst
