20 januari 2020
De geschiedenis van de slavernij. Van Mesopotamië tot moderne mensenhandel
Toen ik deze klepper in de boekhandel zag liggen, was ik meteen verkocht. Eventjes dacht ik: ik kan het boek misschien beter in het origineel (in het Engels dacht ik) lezen. Maar een blik op de kafttekst en het colofon leerde me dat de auteur met de Engels klinkende naam een Zweed is. Hij is als historicus verbonden aan de universiteit van Lund. Tussen 2006 en 2008 publiceerde hij ‘De geschiedenis van de slavernij’ in drie delen. Deze uitgave is een vertaling van een bijgewerkte editie van één deel uit 2015. Een blik op zijn uitgebreide bibliografie leert me al dat hij niet over één nacht ijs gegaan is.
In een tekst van 650 bladzijden vat de auteur de geschiedenis van de slavernij samen, beginnend bij Mesopotamië en de Griekse en Romeinse oudheid. Hij beperkt zich niet tot slavernij in het Westen of georganiseerd door westerlingen, maar maakt evengoed historische uitstappen naar China en de Azteken. Deze vroege geschiedenis leert ons dat er in hoofdzaak twee wegen naar de slavernij zijn: krijgsgevangenschap ten gevolge van oorlog, en schuldslavernij, waarbij een arm gezin te grote leningen aangaat bij rijkere mensen en uiteindelijk voor de rijkere moet gaan werken om de schuld af te betalen. Er zijn varianten: kapers die mensen gevangen nemen om ze vervolgens te verkopen of aan het werk te zetten. Of arme mensen die een zoon of dochter verkopen, die dan in de slavernij (inclusief de seksslavernij) terechtkomen.
Bij dit onderwerp denken wij als westerlingen meteen aan de trans-Atlantische slavenhandel, waarbij westerse schepen (van Portugezen, Spanjaarden, Britten, Nederlanders…) slaven vervoerden van Afrika naar het zuiden van Noord-Amerika, het Caraïbisch gebied of Brazilië. Deze handel begon in de zestiende eeuw en duurde tot in de negentiende eeuw. We denken dan ook aan de plantages waar deze Afrikanen gedwongen werden te zwoegen: suikerrietplantages, koffieplantages, katoenplantages… Een groot deel van dit boek is dan ook gewijd aan deze slavenhandel en deze vorm van slavernij.
Bij dit onderwerp denken wij als westerlingen meteen aan de trans-Atlantische slavenhandel, waarbij westerse schepen (van Portugezen, Spanjaarden, Britten, Nederlanders…) slaven vervoerden van Afrika naar het zuiden van Noord-Amerika, het Caraïbisch gebied of Brazilië. Deze handel begon in de zestiende eeuw en duurde tot in de negentiende eeuw. We denken dan ook aan de plantages waar deze Afrikanen gedwongen werden te zwoegen: suikerrietplantages, koffieplantages, katoenplantages… Een groot deel van dit boek is dan ook gewijd aan deze slavenhandel en deze vorm van slavernij.
Maar Dick Harrison besteedt evengoed aandacht aan de Arabische slavenhandel die zwarte Afrikanen via karavanen naar Noord-Afrika brachten. Die slavenhandel bestond al eeuwen voordat de trans-Atlantische route van start ging. En bleef bestaan tot in de twintigste eeuw, zelfs nadat het Westerse abolitionisme een einde had gemaakt aan de trans-Atlantische slavenhandel en de slavernij in de al genoemde gebieden. De auteur wijdt evenzeer de nodige pagina’s aan minder gekende soorten slavernij, bijvoorbeeld deze van de Barbarijse zeerovers die tussen 1500 en 1830 opereerden vanuit Noord-Afrikaanse havens als Tripoli en Algiers, en waarvan blanke Europeanen het slachtoffer waren. Bijvoorbeeld ook de geschiedenis van de mammelukken in Egypte en de janitsaren in het Ottomaanse rijk.
Uiteraard schrijft de auteur uitgebreid over Afrika. Er is de betrokkenheid van Afrikaanse koningen en stamhoofden in West-Afrika die slaven leverden aan de westerlingen (die meestal aan de kust bleven in forten). Eeuwenlang bleven Arabische slavenhandelaars handel drijven in mensen in Noord- en Oost-Afrika, waarbij eveneens zwarten betrokken waren als handlangers.
De grote revelatie voor mij bij de lectuur van dit boek was het feit dat Afrikanen er evenzeer zwarte slaven op nahielden, bijvoorbeeld als gevolg van oorlogen tussen stammen. Dit boek vertelt tevens veel over de vrij onbekende geschiedenis van Afrika vόόr de komst van de Europeanen.
Ook Azië komt aan bod, met onder meer de rol van de Nederlanders in Indonesië. En ook daar stellen we vast dat er slavernij en slavenhandel bestond tussen Aziaten onderling, nog voordat de Nederlanders zich moeiden.
De grote revelatie voor mij bij de lectuur van dit boek was het feit dat Afrikanen er evenzeer zwarte slaven op nahielden, bijvoorbeeld als gevolg van oorlogen tussen stammen. Dit boek vertelt tevens veel over de vrij onbekende geschiedenis van Afrika vόόr de komst van de Europeanen.
Ook Azië komt aan bod, met onder meer de rol van de Nederlanders in Indonesië. En ook daar stellen we vast dat er slavernij en slavenhandel bestond tussen Aziaten onderling, nog voordat de Nederlanders zich moeiden.
De afschaffing van de slavenhandel en de slavernij is te danken aan de beweging van het abolitionisme, dat vooral in Groot-Brittannië ontstond in de periode eind achttiende - begin negentiende eeuw. Maar het zou nog lang duren vooraleer dit echt in praktijk kon gebracht worden.
Rond 1865 was het grootste deel van de slavenhandel en de slavernij in het Westen verboden. In Afrika verliep dit veel moeilijker. De Westerse imperialisten die eind negentiende eeuw de Afrikaanse koek verdeelden, waren in principe ook bezig met de afschaffing van de Afrikaanse slavernij. Maar vaak was hun houding ter plekke halfslachtig, omdat ze lokale heersers niet te veel voor het hoofd wilden stoten. De Arabische slavenhandel in Afrika ging door tot ver in de twintigste eeuw. In de Arabische landen duurde het tot in 1962 eer de slavernij afgeschaft werd, in Oman gebeurde dit pas in 1970. Dat is honderd jaar na de afschaffing van de slavernij in het Westen. De afschaffing van slavernij ging gepaard met de transitie naar een nieuw economisch model, de loonarbeid. Daarbij werden in veel gevallen slaven slecht betaalde loonarbeiders werden, die in principe meer rechten hadden, maar die in de praktijk evenzeer machteloos waren. In een slothoofdstuk behandelt de auteur dan de moderne vormen van slavenhandel, zoals de seksslavernij of de vele Aziaten die in het Midden-Oosten gaan werken en zo goed als rechteloos zijn.
Dit boek is niet zomaar een droge opsomming van namen, feiten en data. Geregeld brengt de auteur ook een persoonlijk verhaal van een slaaf, als dat door hemzelf of door iemand anders opgetekend is. Een voorbeeld is ‘Twelve years a slave’ van Solomon Nortup uit 1853, dat enkel jaren geleden nog verfilmd werd. Op deze wijze maakt Dick Harrison zijn verhaal menselijker. Opvallend is dat deze geschiedenis tegelijk ook een geschiedenis van de menselijke beschaving is, dat slavernij en slavenhandel zich voordeden in zowat alle continenten en dat de schuldigen van die handel zich in feite in al die continenten en landen bevinden. Kortom, dit boek spijkert je kennis van de geschiedenis flink bij.
Meer van Fons Mariën
Rond 1865 was het grootste deel van de slavenhandel en de slavernij in het Westen verboden. In Afrika verliep dit veel moeilijker. De Westerse imperialisten die eind negentiende eeuw de Afrikaanse koek verdeelden, waren in principe ook bezig met de afschaffing van de Afrikaanse slavernij. Maar vaak was hun houding ter plekke halfslachtig, omdat ze lokale heersers niet te veel voor het hoofd wilden stoten. De Arabische slavenhandel in Afrika ging door tot ver in de twintigste eeuw. In de Arabische landen duurde het tot in 1962 eer de slavernij afgeschaft werd, in Oman gebeurde dit pas in 1970. Dat is honderd jaar na de afschaffing van de slavernij in het Westen. De afschaffing van slavernij ging gepaard met de transitie naar een nieuw economisch model, de loonarbeid. Daarbij werden in veel gevallen slaven slecht betaalde loonarbeiders werden, die in principe meer rechten hadden, maar die in de praktijk evenzeer machteloos waren. In een slothoofdstuk behandelt de auteur dan de moderne vormen van slavenhandel, zoals de seksslavernij of de vele Aziaten die in het Midden-Oosten gaan werken en zo goed als rechteloos zijn.
Dit boek is niet zomaar een droge opsomming van namen, feiten en data. Geregeld brengt de auteur ook een persoonlijk verhaal van een slaaf, als dat door hemzelf of door iemand anders opgetekend is. Een voorbeeld is ‘Twelve years a slave’ van Solomon Nortup uit 1853, dat enkel jaren geleden nog verfilmd werd. Op deze wijze maakt Dick Harrison zijn verhaal menselijker. Opvallend is dat deze geschiedenis tegelijk ook een geschiedenis van de menselijke beschaving is, dat slavernij en slavenhandel zich voordeden in zowat alle continenten en dat de schuldigen van die handel zich in feite in al die continenten en landen bevinden. Kortom, dit boek spijkert je kennis van de geschiedenis flink bij.
