15 november 2022
De stem van Loes. Portret van dementie.
De Nederlandse kunstenares Lam de Wolf lijdt sinds een aantal jaren aan dementie. Haar man, kunstenaar Jos Houweling maakte een boek waarin hij op een bijzondere manier laat zien wat het betekent om dementie te hebben.
Aan het begin van het boek schrijft Jos Houweling:
‘Een tijd terug werd bij Loes beginnende dementie vastgesteld, wat volgens Loes niet waar was. Toch werd op sluipender wijze alles anders. Ons huis kromp, de wereld kromp en haar stem vulde zich met verwarring, angsten en het zoeken naar een oplossing. Wat Loes zei was ongemakkelijk, pijnlijk en tegelijk mooi en puur.
‘Een tijd terug werd bij Loes beginnende dementie vastgesteld, wat volgens Loes niet waar was. Toch werd op sluipender wijze alles anders. Ons huis kromp, de wereld kromp en haar stem vulde zich met verwarring, angsten en het zoeken naar een oplossing. Wat Loes zei was ongemakkelijk, pijnlijk en tegelijk mooi en puur.
p. 38-39
Ik heb geprobeerd haar uitspraken zo mooi mogelijk te verbeelden. Mijn mooi, ik heb geen ander mooi. Woorden geschreven op leeg gemaakte gezichten van filmsterren uit haar jeugd. Loes was en is ook een filmster. Vele sterren. Er worden namen genoemd. Mama, papa, zussen, broers en mijn naam. De uitspraken komen uit een tijdspanne van zo’n twee jaar. Thans is haar praten verkruimeld tot het begin van een zin die niet wordt afgemaakt en zacht wordt uitgesproken, een volgende fase.
‘De stem van Loes’ laat zien en misschien voelen hoe het voelt om te lijden aan de ziekte dementie. Een portret van dementie en een hommage aan Loes. Loes is haar meisjesnaam.’
p. 72-73
Op zichzelf
Louisa Antonia Maria (Lam) de Wolf werd geboren in Badhoevedorp en groeide op in Zeeland. Op haar website [Lam de Wolf], die de jaren 2013-2017 bestrijkt, lezen we onder andere in haar cv:
‘In 1949 geboren te Badhoevedorp als Louisa Antonia Maria de Wolf. Docent onderwijs van 1969-1978. Opleiding Gerrit Rietveld Academie, afdeling Monumentaal Textiel, afgestudeerd in 1981. Docent op de Gerrit Rietveld Academie Amsterdam, afdeling Voorheen Audiovisueel sinds 1985 en tot 2015.’
Louisa Antonia Maria (Lam) de Wolf werd geboren in Badhoevedorp en groeide op in Zeeland. Op haar website [Lam de Wolf], die de jaren 2013-2017 bestrijkt, lezen we onder andere in haar cv:
‘In 1949 geboren te Badhoevedorp als Louisa Antonia Maria de Wolf. Docent onderwijs van 1969-1978. Opleiding Gerrit Rietveld Academie, afdeling Monumentaal Textiel, afgestudeerd in 1981. Docent op de Gerrit Rietveld Academie Amsterdam, afdeling Voorheen Audiovisueel sinds 1985 en tot 2015.’
We leren op diezelfde website haar persoonlijkheid een beetje kennen, dankzij het verslag dat Alex de Vries schreef naar aanleiding van een bezoek dat hij aan haar atelier bracht. Een fragment:
‘Als er iemand op zichzelf is aangewezen, dan is het Lam de Wolf. Waar ze ook door anderen wordt ingedeeld, ze staat altijd op zichzelf. Dat is altijd al zo geweest. Ze groeide op in een gezin met vijf broers en zes zussen, maar was daarbinnen een eenling. Natuurlijk trok ze met haar broers en zussen op en waren er tal van raakvlakken, maar uiteindelijk kwam het er altijd op aan, dat ze alleen zichzelf kon verwerkelijken, door uitsluitend de op haarzelf betrokken fascinaties te volgen. Ze groeide grotendeels op in Zeeland, een streek om alleen en verlaten te zijn. Als je in Zeeland jezelf wilt vinden, heb je in dat vlakke landschap van water en klei lang zoeken. Je gaat er in op, raakt erin verloren. Lam de Wolf is uit Zeeland vertrokken, maar Zeeland niet uit Lam de Wolf. Zeeland en Lam de Wolf vinden elkaar altijd terug.’
‘Als er iemand op zichzelf is aangewezen, dan is het Lam de Wolf. Waar ze ook door anderen wordt ingedeeld, ze staat altijd op zichzelf. Dat is altijd al zo geweest. Ze groeide op in een gezin met vijf broers en zes zussen, maar was daarbinnen een eenling. Natuurlijk trok ze met haar broers en zussen op en waren er tal van raakvlakken, maar uiteindelijk kwam het er altijd op aan, dat ze alleen zichzelf kon verwerkelijken, door uitsluitend de op haarzelf betrokken fascinaties te volgen. Ze groeide grotendeels op in Zeeland, een streek om alleen en verlaten te zijn. Als je in Zeeland jezelf wilt vinden, heb je in dat vlakke landschap van water en klei lang zoeken. Je gaat er in op, raakt erin verloren. Lam de Wolf is uit Zeeland vertrokken, maar Zeeland niet uit Lam de Wolf. Zeeland en Lam de Wolf vinden elkaar altijd terug.’
Lam de Wolf (1990). Foto: Helena van der Kraan [bron: rkd.nl]
Selectie
Het boek De stem van Loes\Portret van dementie telt 304 pagina’s. Wat hierna volgt is een kleine selectie. We horen de stem van Loes. Die stem maakt het invoelbaar hoe het is om dementie te hebben, maar wat mij betreft ook hoe het is om er getuige van te zijn. Gevoelens tuimelen over elkaar heen. Angst. Verwarring. Achterdocht. Verdriet. Eenzaamheid.
Het boek De stem van Loes\Portret van dementie telt 304 pagina’s. Wat hierna volgt is een kleine selectie. We horen de stem van Loes. Die stem maakt het invoelbaar hoe het is om dementie te hebben, maar wat mij betreft ook hoe het is om er getuige van te zijn. Gevoelens tuimelen over elkaar heen. Angst. Verwarring. Achterdocht. Verdriet. Eenzaamheid.
p. 100-101
p. 116-117
p. 138-139
p. 142-143
p. 152-153
p. 172-173
p. 174-175
p. 184-185
p. 196-197
p. 202-203
p. 214-215
p. 222-223
p. 250-251
p. 254-255
p. 284-285
Langzaam eenzaam
Op de laatste pagina van haar website staan enkele kunstwerken die Lam de Wolf maakte in 2017, het laatste jaar dat haar website werd bijgehouden. Eén van die kunstwerken heeft als titel ‘Langzaam eenzaam’. De titel lijkt een vooraankondiging van wat Loes en Jos allemaal nog te wachten stond.
Op de laatste pagina van haar website staan enkele kunstwerken die Lam de Wolf maakte in 2017, het laatste jaar dat haar website werd bijgehouden. Eén van die kunstwerken heeft als titel ‘Langzaam eenzaam’. De titel lijkt een vooraankondiging van wat Loes en Jos allemaal nog te wachten stond.
Langzaam eenzaam. Bron: website lamdewolf.nl
Biografische informatie uit het boek (p. 303)
Recensie: Martin Harlaar
