22 november 2022
Tussen Oder en Zenne. Twee rivieren, twee grootvaders, twee wereldoorlogen.
Joseph Pearce, leraar Engels, legde zich op latere leeftijd toe op het schrijven van columns en romans. In zijn debuut ‘Het land van belofte’ beschrijft hij hoe hij ontdekte dat zijn vader geen Brit van geboorte was, maar Duitser van Joodse afkomst.
Ook in latere romans put hij zijn inspiratie uit de geschiedenis van zijn familie. Zo ook in het besproken werk waar hij terug gaat in de geschiedenis van zijn grootvaders. Enerzijds grootvader aan vaderszijde, Felix Peritz uit Breslau, anderzijds grootvader aan moederszijde, Joseph Vandenbrande uit Vilvoorde.
Felix Peritz werd in 1888 geboren in Breslau aan de Oder dat toen nog deel uitmaakte van het Duitse Keizerrijk (sedert de tweede wereldoorlog Wroclaw in Polen). De familie Peritz behoorde tot de gegoede burgerij van Breslau, in die tijd een bruisende industriestad, de derde stad van Duitsland.
Joseph Vandenbrande werd een jaar later geboren in Vilvoorde, een vervuilde industriestad met de Zenne als open riool. Hij werkt zich op van kleine zelfstandige tot groothandelaar in koloniale waren.
In 1923 wordt het gezin Peritz verrijkt met een zoon Werner. Enkele jaren later wordt in Vilvoorde Rosa Vandenbrande geboren. Zij worden de ouders van de auteur.
Wij volgen de lotgevallen van beide families gedurende de turbulente eerste helft van de twintigste eeuw.
Wij volgen de lotgevallen van beide families gedurende de turbulente eerste helft van de twintigste eeuw.
Door hun Joodse afkomst zullen veel leden van de familie Peritz zich verplicht zien te emigreren. Zij die daar niet in slagen zullen de tweede wereldoorlog niet overleven. Zestien jaar oud vertrekt hun zoon Werner in 1938 naar familie in Engeland. Een jaar later slagen zijn ouders erin op het nippertje naar Palestina uit te wijken. Zij zullen elkaar eerst na zeven jaar in Tel-Aviv terug zien.
In het begin was de Joodse bevolking van Breslau zich niet bewust van het gevaar van het toenemende antisemitisme. Zij hadden vertrouwen in Duitsland als beschaafd land, het land van Goethe en Schiller. Zij achtten zich veilig in Duitsland dat toch een rechtsstaat was… De affaire Dreyfus, dat was in Frankrijk; progroms, in Rusland en Polen. Grootvader Felix was veteraan uit de eerste wereldoorlog, onderscheiden met het IJzeren Kruis! Hindenburg beschermde de Joodse veteranen; helaas werd hij al spoedig opgevolgd door Hitler. Geleidelijk smolt het blinde vertrouwen weg en sloot het net zich rond de Joodse bevolking, ook in Breslau, waar meer dan vijftig procent van de kiezers stemden voor de nationaal-socialisten.
De grootvaders lijken op elkaar. Ook grootvader Vandenbrande heeft het volste vertrouwen in de gevestigde orde: de Koning en de Katholieke Kerk. Meer dan eens helpt hij behoeftigen, vooral gedurende de oorlog. Om zijn jeugdvriend Jef Elias, vader van de latere VNV-leider Hendrik Elias, plezier te doen, wordt hij lid van het VNV, wat hem na de oorlog zal aangerekend worden.
De roman is knap opgebouwd, chronologisch, terwijl afwisselend de lotgevallen van de families in Breslau en Vilvoorde aan bod komen. De verhaallijnen smelten samen wanneer Rosa in Vilvoorde bij de bevrijding een Britse soldaat ontmoet, Werner Peritz, die inmiddels zijn naam gewijzigd heeft naar Vernon Pearce en met wie zij enkele jaren later zal huwen.
Op boeiende wijze schetst de auteur het leven van gewone mensen die er al dan niet in slagen het hoofd boven water te houden in uiterst moeilijke omstandigheden. Hoe een speling van het lot twee gelijkaardige families, met wortels in een ver verwijderd land en een andere cultuur met een ander geloof, samenbrengt. Hij beperkt zich niet tot een opsomming van naakte feiten, maar met wat fantasie maakt hij er een levendig relaas van.
Het is spijtig dat de auteur zijn werk niet voorzien heeft van een stamboom. Aangezien vooral in de familie Peritz nogal dikwijls dezelfde voornamen terugkomen is het niet steeds gemakkelijk de familieleden van elkaar te onderscheiden. Het is ook het enige minpunt van dit vlot leesbare en interessante werk.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
