13 juli 2022
Amstel 278
Tom Rooduijn is journalist en programmamaker. Bij deze laatste activiteit stuit hij op twee dagboeken uit de tweede wereldoorlog. Dat van de Berlijnse acteur Géza Weisz en het dagboek van de Zwitserse arts en psycholoog Fritz Rimanthé, vriend van Géza, die hem en zijn joodse gezin laat onderduiken in zijn woning, Amstel 278, Amsterdam.
De dagboeken verhouden zich onafhankelijk van elkaar. De vrienden wisten niet dat ieder er een dagboek op na hield.
Het boek is chronologisch opgebouwd en laat zien hoe de Duitse bezetter het net rond de joodse bevolking van Nederland geleidelijk doch onverbiddelijk sluit. De joden worden stelselmatig in hun rechten beknot en uitgesloten uit het dagelijkse leven. Door alle restricties en verboden kan de joodse bevolking niet meer bestaan. Er is geen uitweg. Hun leven wordt vernietigd, hun lot bezegeld. Ze gaan een vrijwel zekere dood tegemoet. De Duitsers spelen met de joden als katten met muizen. Amsterdam wordt één grote muizenval. Fritz Rimathé is daar eind 1941 reeds van overtuigd.
Het boek is chronologisch opgebouwd en laat zien hoe de Duitse bezetter het net rond de joodse bevolking van Nederland geleidelijk doch onverbiddelijk sluit. De joden worden stelselmatig in hun rechten beknot en uitgesloten uit het dagelijkse leven. Door alle restricties en verboden kan de joodse bevolking niet meer bestaan. Er is geen uitweg. Hun leven wordt vernietigd, hun lot bezegeld. Ze gaan een vrijwel zekere dood tegemoet. De Duitsers spelen met de joden als katten met muizen. Amsterdam wordt één grote muizenval. Fritz Rimathé is daar eind 1941 reeds van overtuigd.
In een sobere vertelstijl, de auteur is journalist, volgt een verslag van vier jaar Duitse bezetting. De toon van de onderscheiden dagboeken valt op.
Dit van Fritz Rimathé is eerder zakelijk. Hij houdt zich aan de feiten en beschrijft het dagelijkse leven, met zijn besognes, eigen aan een oorlog en het leven onder een vreemde bezettingsmacht. Hij verslaat zijn ontmoetingen met gelijkgestemden uit hetzelfde culturele en artistieke milieu, waar zijn echtgenote, als theateractrice, veelvuldige contacten heeft. Hij behoort tot de hogere sociale klasse, woont op een prestigieuze locatie in een statig huis. Dit kleurt ook zijn denken. De wereld moet bestuurd worden door een elite en niet door de massa.
Dit van Fritz Rimathé is eerder zakelijk. Hij houdt zich aan de feiten en beschrijft het dagelijkse leven, met zijn besognes, eigen aan een oorlog en het leven onder een vreemde bezettingsmacht. Hij verslaat zijn ontmoetingen met gelijkgestemden uit hetzelfde culturele en artistieke milieu, waar zijn echtgenote, als theateractrice, veelvuldige contacten heeft. Hij behoort tot de hogere sociale klasse, woont op een prestigieuze locatie in een statig huis. Dit kleurt ook zijn denken. De wereld moet bestuurd worden door een elite en niet door de massa.
Het dagboek van acteur Géza Weisz is veel intiemer. Hij lijdt duidelijk onder het gemis van publieke erkenning en de armoedige levensomstandigheden. Hij mist zijn zoontje dat bij een gezin op het platteland in veiligheid gebracht werd. Zijn manisch-depressieve echtgenote moet herhaaldelijk opgenomen worden en is erg onevenwichtig. Zelfbeklag is dan ook regelmatig aan de orde.
Beide dagboekauteurs kijken uit naar de bevrijding, die in 1944 naderbij komt. Nog even doorbijten schrijft Fritz Rimathé in zijn Journal de Guerre, zoals hij zijn dagboek noemt, begin augustus 1944. Helaas op 7 augustus 1944 worden beiden verraden door een vriend en opgepakt. Fritz sterft in het concentratiekamp Bergen-Belsen in maart 1945. Géza Weisz wordt bij zijn aankomst in Auschwitz in 1944 vermoord. Hun beide echtgenoten overleven de oorlog.
Over de jodenvervolging in bezet Europa bestaat er uitgebreide literatuur. Hoe vaak men ook kennis maakt met de lotgevallen van vervolgde joden, gewenning treedt nooit op. Steeds weer wordt de lezer getroffen door de sluwe kwaadaardigheid van het Naziregime dat uitmunt in duivelse genialiteit en zelden geziene hardnekkigheid om een definitieve oplossing te vinden voor het “jodenprobleem”.
De auteur heeft de uitzonderlijke kans gekregen twee nauw aansluitende dagboeken met elkaar te confronteren en er een doordringend relaas van vier jaar bezetting en vervolging uit te distilleren.
In talrijke voetnoten verstrekt de auteur een summiere duiding van de uitgebreide kennissenkring van het echtpaar Rimathé en wat van de diverse personages geworden is: spijtig genoeg meestal een weinig benijdenswaardig lot.
In een glossarium wordt tenslotte uitleg verstrekt met betrekking tot een aantal begrippen en instanties, wat verhelderend is voor een lezer, minder vertrouwd met de politiek en de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog.
De feiten dateren van bijna zeventig jaar geleden. Van hen die de bezetting en de jodenvervolging meegemaakt hebben zijn nog weinigen in leven. Een reden te meer voor de huidige generatie om dit werk te lezen en zich te realiseren hoe extreem gedachtegoed als sluipend gif een volledige bevolkingsgroep kan uitmoorden. Zo iets mag nooit meer gebeuren.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
