16 februari 2023
'Ik zal alles verdragen, ook mezelf. Uit de dagboeken en briefwisseling van Leopold Flam'
Zopas verscheen 'Ik zal alles verdragen, ook mezelf. Uit de dagboeken en briefwisseling van Leopold Flam', een keuze uit de dagboeken en persoonlijke briefwisseling van de Vlaamse filosoof Leopold Flam, uit de periode 1925-1957. De publicatie hiervan zorgt voor enige controverse, vooral in de kring van mensen die de filosoof hebben gekend, les van hem hebben gekregen of diepgaand beïnvloed werden door zijn persoon en zijn denken.
De reacties op het boek zijn dan ook erg verdeeld: op deze website verscheen een erg kritische recensie, terwijl het werk in Humo vier sterren toebedeeld kreeg en historicus Bruno De Wever zich ook enthousiast betoonde over de bloemlezing. Zoals steeds, is het aan de lezer om zelf een oordeel te vormen en in ieder geval brengt de publicatie de bij het grote publiek en zelfs in academische middens vandaag grotendeels onbekende filosoof Leopold Flam opnieuw onder de aandacht.
Hieronder leest u een reactie van samenstellers Kristien Hemmerechts en Guido Van Wambeke, die met enkele representatieve citaten benadrukken dat Flam met zijn dagboekfragmenten wel (ooit) een publiek wilde bereiken.
_Reactie van samenstellers Kristien Hemmerechts en Guido Van Wambeke
De publicatie van Ik zal alles verdragen, ook mezelf. Uit de dagboeken en briefwisseling van Leopold Flam, lijkt voor de nodige beroering te zorgen bij Flam-adepten. Met name recensent Benny Madalijns lijkt ervan overtuigd dat de dagboeken niet voor publicatie vatbaar zijn. Dat is op zijn zachtst gezegd bevreemdend. Leopold Flam formuleerde bij herhaling de wens dat de dagboeken wél lezers zouden bereiken. Hoe kun je bewondering en interesse hebben voor Leopold Flam maar weigeren te vernemen wat hij aan zijn dagboeken toevertrouwde? In de hoop de Flam-adepten tot meer openheid te kunnen bewegen plak ik de bewuste citaten hieronder.
Op 30 april 1931, hij is dan nog jong, 19 jaar, schrijft hij:
'Weet ge waarom ik een dagboek houd? Omdat ik mijn (en nu ga ik Frans spreken) omdat ik mijn "mémoires" wil optekenen. Later zullen deze onder de titel verschijnen: Dagboek van de grote denker Leopold Flam.
Nog een voorbeeld, een citaat dat we kozen als motto voor het boek. Hij noteerde het op 28 januari 1950:
'Ik weet niet wat met dit of met de voorgaande schrijfboeken zal gebeuren. Wellicht zullen ze alle verloren gaan, zoals dorre bladeren meegedragen door een kille herfstwind. Wellicht zullen ze sommigen bereiken en een wekroep zijn, evenals een getuigenis van alle bitterheid en schoonheid die ik in mijn hart heb gedragen. Ik heb in alle veel van mezelf verteld, ze zijn als een testament.'
En hij gaat verder (op 1 maart 1950):
'Waarom teken ik deze nota's op? In de eerste (en voornaamste) plaats: voor mezelf. In de tweede plaats voor de mens, voor mijn leerlingen, moest ik die ooit hebben, want het kan best gebeuren dat al deze schrijfboeken evenzeer in de vergetelheid zullen geraken als hun auteur. Ik heb geen illusies meer in dit opzicht en dit maakt mij vrij: ik kan zeggen, vrij en ongebonden, wat mij als waar dunkt.'
Een citaat uit De bezinning, een boek dat hij publiceerde in 1968:
'Ik heb heden morgen, [6 februari 1962], heel veel vernietigd. Eigenlijk ben ik er droef om. Het is echter beter zo. Indien "men" zich later ooit in mijn werk zou interesseren, dan is hetgeen gepubliceerd werd lijvig genoeg, samen met de ongepubliceerde manuscripten en schrijfboeken. […] In dit opzicht heb ik tamelijk veel notaboeken, die ik waarschijnlijk aan een openbare inrichting zal afstaan.'
Een citaat van 6 juni 1950 is wel bijzonder duidelijk:
'Ik zou al deze schrijfboeken, als ik al lang naar het rijk der schaduwen zal zijn verdwenen, in de fijne handen willen zien van een dame met het gelaat van de H. Anna van Da Vinci, of in deze van een jonge man, vol droom en verlangen, snakkend naar een vriend, en ik zou willen dat hij [of zij] in deze bladzijden deze vriend zal vinden. Ik weet dat ik alles postuum schrijf. Ik zal er het licht niet van beleven. Het is zo aangenaam, zo aanmoedigend dit te denken, want zo tenminste schrijft men wat men denkt, oprecht en diep. […] Ik heb zo een geestelijke tuin voor mijn vrienden opgericht.'
En een laatste citaat, dat we gebruikt hebben als tweede motto van het boek. Flam schreef het op 21 november 1953:
'Soms verbeeld ik mij dat iemand deze regels zal lezen en met mij zal meevoelen en van mij zal houden.'
Meer van Kristien Hemmerechts en Guido Van Wambeke