17 maart 2023
Sekten
Het heeft waarschijnlijk te maken met een aangeboren toxische inborst, maar ik ben al heel mijn leven gefascineerd door mensen die rare dingen beloven en dit decennium lijkt dan ook speciaal voor mij ontworpen. Toch denk ik niet dat er nu meer zulke mensen zijn, maar je moet nu in elk geval veel minder moeite doen om ze te vinden. Vroeger moest je zelf de straat op en zelf met rare snuiters praten, de donkerste krochten van de bibliotheek opzoeken of je naam en adres geven aan de eerste de beste Getuige of Hare Krishna. Vandaag is wifi of een internetaansluiting genoeg.
Rond mijn veertiende verjaardag was er in het naburige dorp een groep Jesus People neergestreken: die langharige Hollanders hadden een huis gehuurd waar je gratis een kop rare thee kon krijgen, op voorwaarde dat je naar hun nonsens luisterde. En wat moet iemand die net ontdekt heeft dat hij eigenlijk nooit in de kerkelijke onzin geloofd heeft en die met veel plezier twee keer per week casuïstiekje speelt met de godsdienstleraar? Je gaat eens met die mensen praten. Dat duurde niet lang. Ik hoor een van die Hollanders nog wanhopig zuchten: 'Wat is er toch mis met jullie Belgen? Je moet daar geen discussie over voeren; gewoon geloven. Klaar!'
Dat is inderdaad waar het in essentie over gaat, en dat is de kracht van een goede sekte. De inhoud van het geloof doet er niet toe: buitenaardse wezens of engelen, één, drie of zeven substanties in de Drievuldigheid, een bevlekte of een onbevlekte ontvangenis: je moet zelfs niet weten wat die woorden betekenen, geloven is genoeg. Of beter, zeggen dat je erin gelooft is voldoende. Sommige mensen willen zo graag deel uitmaken van een groep dat ze daar echt heel veel voor over hebben. In het ergste geval alles.
De Amerikaanse schrijfster Amanda Montell heeft een boek geschreven met een mooie titel: Cultish, maar haar ondertitel is dan weer heel misleidend: The Language of Fanaticism. De titel geeft goed weer dat je een cult of een sekte niet eenduidig kunt definiëren: je kunt geen scherpe grenzen trekken tussen een sekte en een religie, bijvoorbeeld. En in het Engels geeft het suffix '-ish' dat mooi aan: sekteachtig. Ik kocht het boek omdat ik dacht dat het iets zou worden in de trant van wat George Orwell of Viktor Klemperer schreven over het taalgebruik van totalitaire regimes, maar in dit boekje is daar niet echt sprake van.
Ik vermoed dat de schrijfster ook een beetje toxisch is, want het is duidelijk dat ze meer plezier beleeft aan het beschrijven van tot welke uitersten mensen willen gaan om bij een groep te horen dan aan taal. In haar geval is er ook een erfelijke belasting: haar vader ontsnapte als jongeman uit Synanon: een groep die begon als therapie tegen verslaving en zich al snel ontwikkelde tot een gewelddadige sekte.
Dit is een heel Amerikaans boek: in de Verenigde Staten is het veel gemakkelijker voor de gemiddelde egoïst om zich te ontpoppen tot een volwassen sociopaat: je noemt wat je doet een religie, betaalt geen belastingen meer, en met de fondsen die je zo uitspaart, betaal je een leger advocaten om iedereen die kritiek heeft af te schrikken. Scientology is een uitstekend verdienmodel gebleken.
Het boek is heel toegankelijk: zij doet interviews met overlevers, en ze doet dat vooral in coffeeshops: er worden flink wat ingewikkelde macchiato's gedronken. Maar Montell laat zich al te vaak meeslepen door haar fascinatie voor sekten (die ze zelf ook pervers noemt). Wel mooi is dat ze deze fenomenen in een breder perspectief plaatst als piramidespel om op die manier een verband te leggen met een aantal andere trends die in de Verenigde Staten heel snel sekteachtig worden, zoals Tupperware, crossfit, commerciële yogaconcerns, allerlei andere feelgood- en wellnessoplichters en zelfs Amazon. Aan het hoofd staat bijna altijd een psychopaat van het mannelijke geslacht die beschikt over wat men charisma noemt, maar dat vooral een extreme vorm van egocentrisme blijkt te zijn. Het is geen toeval dat dit vooral een Amerikaans fenomeen is: dit is het kapitalisme in zijn zuiverste vorm.
Maar het probleem met het kapitalisme is dat het overal is. Mevrouw Montell is een kind van deze tijd, ze doet podcasts over sekten, ze laat graag zien dat ze over een décolleté beschikt dat meer dan een beetje Instagrambaar is en ze maakt als influencer reclame voor vibrators. Het schrijven over sekten is nu zelf een verdienmodel geworden.
Over het algemeen zijn de analyses in het boek solide genoeg, hoewel ik liever wat meer linguïstiek had gezien, met de titel van het boek en een schrijfster die toch een taalkundige opleiding heeft gehad. Maar hier en daar begint het zelfs te zweven, wanneer ze Casper ter Kuile als autoriteit aanvoert en de grens tussen stropers en boswachters wel heel vaag wordt.
Mijn perverse interesse voor mensen die rare dingen beloven is met dit boek weer even gestild, met als belangrijkste nieuwe vondst de heer Bentinho Massaro, een tech-bro-guru die in India ontdekte dat hij op een hogere frequentie vibreert dan de rest van de mensheid. Maar u moet zijn website maar eens vergelijken met die van Casper ter Kuile: wie is de stroper en wie de boswachter? Ze hebben overigens nog iets anders gemeen dan hun aanwezigheid in Cultish: het zijn allebei Hollanders.
Meer van Geert Lernout