Kortom, Cleopatra was van Grieks-Macedonische afkomst en dus niet zwart in de betekenis van de Sub-Saharaanse zwarten. In het huidige Egypte ligt dat heel gevoelig. Een Egyptische advocaat heeft al een klacht ingediend met de eis de Netflix-serie te blokkeren. Zahi Hawass, een vooraanstaand egyptoloog en voormalig minister van Oudheden, heeft zich in Egyptische media sterk uitgesproken tegen de veronderstelling dat Cleopatra van een gemengd ras was. Haar vader was zeker een Griek-Macedoniër. Wie haar moeder was is niet gekend, er kan dus enige twijfel over bestaan. Het is echter onwaarschijnlijk dat ze van gemengde afkomst was.

Die twijfel ligt mede aan de basis voor de keuze van een zwarte actrice. Jada Pinkett Smith, executive producer van de Netflix-reeks en echtgenote van acteur Will Smith, verdedigt die keuze met verwijzing naar de twijfel. Zij verklaarde in dit verband ook: 'We don't often get to see or hear stories about black queens, and that was really important for me, as well as for my daughter, and just for my community to be able to know those stories because there are tons of them!' (Bron: BBC News, 'Egyptians complain over Netflix depiction of Cleopatra as black').

De keuze voor een zwarte actrice in een historische context die gewoonlijk anders veronderstelt, is niet nieuw. Het is een woke-praktijk, denk bv. aan de zwarte Queen Charlotte en zwarte hertogen in de hoogst onwaarschijnlijke context van het 18de-eeuwse Engeland in de PBS-serie Bridgerton. Het is in wezen een vorm van culturele toe-eigening. Nochtans wijzen woke-denkers in principe culturele toe-eigening kordaat af. De Nederlandse schrijfster Anousha Nzume besteedt er zelfs een compleet hoofdstuk aan in haar boek Hallo witte mensen (2017). We lezen hier: 'Culturele toe-eigening, ook wel bekend als cultural appropriation, is het klakkeloos overnemen van een gebruik, traditie, look, symbool, taal, of een ander cultureel kenmerk van een gemarginaliseerde groep. Je voelt 'm waarschijnlijk al aankomen, maar het is dus wederom iets wat niet oké is.' Een beetje verder lezen we: 'Dus stukjes van andermans cultuur consumeren alsof je in de supermarkt staat, terwijl je diezelfde mensen vaak niet als gelijke ziet, voelt niet bepaald als United Colors of Benetton, lekker fijn allemaal rond het haardvuur zitten en handen vasthouden. Het lijkt eerder op een geval van de zoveelste witte persoon die nauwelijks heeft gereflecteerd op zijn eigen positie.' Nzume heeft het in haar boek over dominante culturen en gemarginaliseerde groepen en conform haar gedachtegoed zijn blanken ('witte mensen') sowieso de machthebbers. Mensen uit minderheidsgroepen kunnen volgens dit woke-gedachtegoed bijvoorbeeld niet racistisch zijn, ongeacht hun mogelijk negatieve opinies, vooroordelen of attitudes (tegen)over anderen. Dit denken gaat immers gepaard met een simplistische kijk op de complexe machtsverhoudingen in de samenleving, zo heb ik kunnen vaststellen bij de research voor mijn boek Ik ben geen witte man.

Is 'blackwashing' een probleem? Nzume ziet in toe-eigening enkel graten als een dominante cultuur wat overneemt van een (volgens haar) gemarginaliseerde cultuur. Maar kunnen we geen pertinente vragen stellen als in een reeks een zwarte acteur/actrice wordt opgevoerd waar de historische feiten anders doen veronderstellen? Nochtans zijn er goede redenen om bewuste verkeerde interpretaties van historische feiten in vraag te stellen. Al eerder heb ik kunnen vaststellen dat bepaalde zwarte denkers proberen om sommige historische feiten aan hen toe te kennen. Dat gaat terug tot iemand als Malcolm X. In het boek Malcolm X (2016) van Fikry El Azzouzi is een volledige toespraak van de activist uit januari 1965 opgenomen. Deze toespraak gaat 'over de Afro-Amerikaanse geschiedenis'. Hij stelt daarin de oude Egyptische beschaving voor als een zwarte beschaving en steekt zelfs de pluimen van hun architecturale verworvenheden (de piramides) op de zwarte Afrikaanse hoed, waarmee hij wil aantonen dat er oude, zwarte beschavingen zijn die de blanke beschaving ver vooruit waren. Ik citeer: 'De zwarte beschaving waarvan de blanke het meest onder de indruk is, was de Egyptische en dat was een zwarte beschaving. (…) Deze valse blanken slaagden er dan ook in om over de Egyptische beschaving boeken te schrijven en deze te illustreren met foto's en er films, televisieprogramma's en theaterstukken over te maken waarmee ze hun kleurgenoten overtuigden dat de oude Egyptenaren ook blanken waren. Welnu ik zeg u: het waren Afrikanen, zo Afrikaans als jullie en ik.'

Dat is ook een poging om zich een (historische) cultuur toe te eigenen. Maar het klopt niet: wie een beetje van de Egyptische geschiedenis kent, weet dat de 'zwarte farao's' bestonden maar slechts als de 25ste dynastie. Als die dynastie, die afkomstig was uit het Zuiden (het huidige Soedan), expliciet als de 'zwarte farao's' de geschiedenis in is gegaan, dan impliceert dat dat de andere farao's niet zwart (Afrikaans) waren. (Ze hadden wellicht een getaande huidskleur, niet zo blank als de huidige noorderlingen). Dat blijkt duidelijk uit de geschiedenis van Koesj: dat was in de oudheid een rijk in Nubië, gevestigd in het gebied waar de Blauwe Nijl en Witte Nijl samenvloeien. De benaming 'Koesj' werd gebruikt door Egyptische en Hebreeuwse schrijvers voor het huidige zuidelijke Egypte, Soedan en de Hoorn van Afrika. Momenteel leven in het zuiden van Egypte trouwens nog Nubiërs, die duidelijk zwarte Afrikanen zijn en daarmee verschillen van andere Egyptenaren. De Koesjitische farao's (of zwarte farao's of de 25ste dynastie) bleven op de troon van Egypte van omstreeks 770 v.o.t. tot de dood van farao Tantamani in ca. 653 v.o.t. Het gaat dus om een redelijk beperkte periode in de eeuwenoude Egyptische geschiedenis. Malcolm X was fout wanneer hij de volledige Egyptische beschaving en haar realisaties (zoals de piramiden van Gizeh, wat hij expliciet doet) tracht voor te stellen als een zwarte, Afrikaanse beschaving. Het is wel begrijpelijk dat een achtergestelde gemeenschap zoals de Afro-Amerikanen op zoek gaat naar verworvenheden waarop ze kunnen fier zijn.

Maar de historische feiten hebben hun rechten. Ook als het gaat om Cleopatra.