2 april 2019
Hoe pseudogeschiedenis emancipatie tegenwerkt
Selma, een charmant, maar ernstig in verval geraakt stadje in Alabama. We bezoeken het Ancient Africa Enslavement and Civil War Museum. (In de volksmond beter bekend als het 'slavery and civil war museum'.)
De hele streek ademt de bijzonder onprettige geschiedenis uit van slavernij, de K.K.K., het lynchen van zwarte Amerikanen en andere vormen van flagrant racisme en schending van de mensenrechten. Een museum dat dit alles wetenschappelijk en educatief verantwoord documenteert, is om evidente redenen van fundamenteel belang. De teleurstelling kon dan ook niet groter zijn. Het 'museum' is een bont allegaartje van rariteiten die van ver of van dichtbij iets met de Afro-Amerikaanse geschiedenis te maken hebben, waar je weinig of niks van leren kan. Over de Amerikaanse burgeroorlog is er nauwelijks iets te zien. Veel erger, helaas, is de ronduit pseudowetenschappelijke uitleg die we te horen en te zien krijgen. Annie Pearl Avery, een oudere dame die zichzelf, omwille van haar bijdragen tot de burgerrechtenbeweging, meerdere keren voorstelt als 'a living legend', vertelt ons een Afro-Amerikaanse geschiedenis die, op zijn mildst, hoogst origineel is. Meer onomwonden samengevat: ze vat de pseudogeschiedenis die bekend staat als 'Afrocentrisme' samen. Ik kende het Afrocentrisme tot nu toe enkel theoretisch. In Europa kent het, toch voor zover ik weet, nauwelijks aanhangers. (Ik hoop dat ik me daar niet in vergis.) Maar de Verenigde Staten wordt er al enkele decennia door geteisterd. In diverse universiteiten en hogescholen doceert men erover alsof het een valabele, wetenschappelijk verantwoorde herziening is van de 'Eurocentrische' visies. In het kort: het Afrocentrisme stelt onder meer dat de Egyptische beschavingen een product van zwart Afrika waren, waarvan de oude Grieken alles hebben overgenomen. Die oude Grieken, met inbegrip van Socrates, waren trouwens ook allemaal zwart. Pas 'later' werden ze blank. Aristoteles heeft dan weer zijn inspiratie uit de bibliotheek van Alexandrië gehaald, hoewel die volgens de gangbare wetenschappelijke opvattingen pas na zijn dood is opgericht.
Annie Pearl Avery vertelt het ons allemaal zonder verpinken. Ik pols even voorzichtig naar archeologische of andere aanwijzingen voor haar hoogst merkwaardige verhaal, maar ze negeert mijn vraag en gaat onverdroten verder. Zwarte Afrikanen hadden Amerika reeds lang voor Columbus ontdekt. Ze kwamen per boot vanuit Afrika en velen ervan werden later door de Europese kolonisten tot slaaf gemaakt. Naarmate haar historisch overzicht in meer recente tijden terecht komt, wordt het accurater. De verhalen over de lynchpartijen van zwarte Amerikanen, net zoals de foto's ervan die te zien zijn in het museum, zijn en blijven uitermate confronterend. Billie Holiday over 'strange fruit' horen zingen is één ding, de dode lichamen waarnaar ze verwijst op foto's zien is nog iets anders.
Het meest shockerend aan de foto's, in zekere zin, zijn de blanke omstaanders, waaronder kinderen. Ze zijn op zijn best onverschillig, maar vaak staan ze er lachend bij en ervaren ze het hele gebeuren als entertainment. De foto's doen onwillekeurig denken aan die van de jaren dertig en veertig, waarop 'gewone' Duitsers lachend toekijken terwijl Joden vernederd of mishandeld worden.
Net de ernst van de onderwerpen van het museum maakt de pseudohistorische behandeling ervan zo mistroostig. Het racisme dat een ontelbaar aantal zwarte Amerikanen nog steeds dagelijks ervaart, vormt ongetwijfeld ten dele een verklaring voor het ontstaan en de verspreiding van het onzinnige Afrocentrisme, maar het kan er onmogelijk een excuus voor zijn. Niemand is gebaat met een pseudowetenschappelijke visie op slavernij en racisme. Het is een kwalijke zaak dat honderden zwarte Afrikaanse kinderen jaarlijks van Annie Pearl Avery te horen krijgen 'hoe het nu echt zit' met de geschiedenis van hun voorvaderen.
Het is ook lastig om ertegen in te gaan. Vele historici en wetenschappers beseffen uiteraard dat het Afrocentrisme onzinnig en volslagen contraproductief is, maar durven zich er niet klaar en duidelijk tegen te verzetten, uit angst om te worden beschuldigd van racisme of 'Europees-Amerikaans superioriteitsdenken'. De Amerikaanse classica Mary Lefkowitz is een van de weinige wetenschappers die een boek schreef waarin de claims van het Afrocentrisme worden ontkracht (Not Out of Africa: How Afrocentrism Became an Excuse to Teach Myth As History, 1996). Het werd haar lang niet door iedereen in dank afgenomen. Afro-Amerikanen verweten haar racistische motieven, en blanke Amerikanen, waaronder meerdere academici, beschuldigden haar ervan 'eurocentrische waarheidsclaims' te maken. De 'waarheid', volgens die critici, is datgene wat door 'de macht' van de meerderheid wordt 'gecreëerd', waardoor er geen ruimte meer zou zijn voor alternatieve visies. Al valt daar soms iets voor te zeggen, het is tegelijkertijd absurd om te denken dat 'de waarheid' dan evengoed, mochten bijvoorbeeld zwarte Amerikaanse historici meer 'macht' hebben, kan inhouden dat Amerika ontdekt is door Afrikaanse ontdekkingsreizigers, lang vóór Columbus. De aantasting van het gezag van gangbare en beproefde wetenschappelijke methodes leidt niet enkel tot normalisering van pseudowetenschappelijke opvattingen, maar ondergraaft bovendien de authentieke pogingen om achterstand, racisme en ongelijkheid te bestrijden.
Het is wrang en pijnlijk dat iemand als Annie Pearl Avery, een dame met het hart volkomen op de juiste plaats, haar eigen doelstellingen ondergraaft door fake news te verspreiden, ongetwijfeld zonder het zelf te beseffen.
None