16 juli 2019
Morele besmetting
Stel dat ik zou zeggen: ik kan u een mooie dure jas cadeau doen want hij is me te groot of te klein. U bent enthousiast want hij staat u prima en past perfect. Ik vertel er nadien bij dat hij vroeger van Marc Dutroux of een ander infaam sujet geweest is. Er is objectief gesproken niets mis met de jas, integendeel, het is een buitenkans, maar neen bedankt, toch liever niet. Het lijkt wel alsof die immateriële connotatie de jas besmet en besmeurd heeft.
Als het over vestimentaire spullen gaat, is er weinig aan de hand: u koopt wel een andere jas. Maar iets analoogs gebeurt er in de ideeën-, de standpunten- en meningenwereld en dat is veel nefaster.
Ik hoef voor humanisten de redenen niet op te sommen waarom we polariserende populisten van rechts én links met de nodige achterdocht zouden moeten benaderen. En waar u zich op dat politieke spectrum plaatst, daar heb ik mij niet mee te bemoeien. Maar het probleem is dat sommige politieke strekkingen een zodanige, aan walging grenzende aversie oproepen, dat er verder niet meer moet worden geluisterd. Als zo'n opponent dan iets beweert dat, los van de al of niet verborgen perfide agenda, feitelijk juist is en moeilijk te weerleggen valt, dan is dat voor sommigen toch per definitie onwaar en zelfs verwerpelijk. Commentatoren, die nochtans bij eerdere gelegenheden tot rationeel denken in staat bleken te zijn, kruipen dan in de pen om met een verbeten gretigheid het licht van de zon te ontkennen. Dus niet alleen liefde, maar ook haat maakt blijkbaar blind.
Het fenomeen doet zich voor in allerlei geledingen en debatten, maar in de humanistische biotoop manifesteert het zich vooral rond de controverse over samenlevingsfricties. In de lovenswaardige ijver waarmee de gediscrimineerde medemens in bescherming genomen wordt, verliezen sommigen uit het oog dat godsdienstige of cultuurgebonden onzin en miserie nog altijd onzin en miserie blijven, ook als ze afkomstig zijn van iemand die gediscrimineerd werd.
De vaak hallucinante hardnekkigheid waarmee sommigen onduldbaar gedrag gaan minimaliseren, 'verklaren' en uiteindelijk zelfs, tegen beter weten in, proberen goed te praten, vindt zijn oorsprong in de aversie die ze voelen tegenover de politieke tegenstrevers die, wat had je anders verwacht, garen spinnen bij elke vorm van cultureel gebonden overlast of erger.
En hier begint het ernstig mis te lopen met het open debat waarop wij als vrijzinnigen altijd terecht fier geweest zijn. Twee groepen binnen onze eigen familie staan lijnrecht tegenover elkaar. De goedpraters, de begrijpers, de cultuurrelativisten, laten we ze de 'ultratoleranten' noemen, aan de ene kant, tegenover, laten we ze de 'secularisten' noemen, zij die niet begrijpen waarom we driehonderd jaar tegen kerkelijke bevoogding gestreden hebben om dan nu ingevoerde godsdienstige miserie en religieuze herovering van de publieke ruimte te gaan rechtpraten. Ik heb van de 'toleranten' geleerd dat, mocht ik opgegroeid zijn in een vergelijkbaar gedepriveerde omgeving, ik dan misschien wel met even veel ressentiment in het leven zou staan. Maar het is niet omdat we iets begrijpen, dat we het ook moeten goedkeuren.
Hoe lang nog moeten wij onze religieuze en culturele kritiek on hold zetten omdat een rechts commentator vergelijkbare kritiek geuit heeft? Moeten wij onze steun en hulp aan moslimapostaten opschorten omdat iemand ter rechterzijde ons voor geweest is? Moeten wij families met kinderen die geen dure buitenlandreizen kunnen betalen en dan maar zwembadplezier in eigen land zoeken in de steek laten, omdat het meestal Marokkaanse ettertjes waren die de boel verziekt hebben?
Merkwaardig genoeg manifesteert die 'familieruzie' zich vaak ook binnen het hoofd van een en dezelfde persoon. Je zou verwachten dat dat voor heel wat dissonantie zorgt, maar ik heb de indruk dat ze het niet altijd zelf doorhebben. Sterker, ze zullen het met klem ontkennen. Je maakt het mee dat iemand fulmineert tegen een of andere vorm van godsdienstige claim op de publieke ruimte of het opdringen van de eigen religieuze regels aan iedereen. Om dan even later in hetzelfde gesprek te fulmineren tegen een politicus die dat ook beweert. Dat men ter rechterzijde de godsdienstkritiek niet altijd even fijnzinnig weet te formuleren, verandert niets aan de eventuele correctheid van die kritiek.
Vrienden en kennissen uit mijn eigen vrijzinnig-humanistische omgeving vertrouwen me soms off the record toe dat ik niet alleen sta met mijn pleidooi voor een parler vrai. Ik kan me echter niet van de indruk ontdoen dat de 'ultratoleranten' – misschien wel een minderheid in onze middens? – tóch de toon zetten. De 'secularisten' nemen immers vaak watten in de mond omdat een verkeerd woord genoeg kan zijn om in het besmette kamp te worden geduwd.
Meningsverschillen en debat zijn uitdagend en behoren tot ons DNA. Tegen inhoudelijke argumenten kan men zich immers met dialoog verdedigen, maar als je moreel proces gemaakt wordt middels sterk emotioneel geladen verwijten en verdachtmakingen, valt dat moeilijker te pruimen.
Meer van Max Schneider
Meningsverschillen en debat zijn uitdagend en behoren tot ons DNA. Tegen inhoudelijke argumenten kan men zich immers met dialoog verdedigen, maar als je moreel proces gemaakt wordt middels sterk emotioneel geladen verwijten en verdachtmakingen, valt dat moeilijker te pruimen.