17 december 2024
De mythe van Kerst
Een van mijn merkwaardigste rollen ooit was op te treden als moderne heiden voor de microfoon van de Evangelische Omroep om de historiciteit van Jezus te verdedigen.
Als gewetensvol klassiek historicus nam ik stelling tegen wat enkele Nederlandse intellectuelen, zoals Paul Cliteur, geloofden op gezag van Francesco Carotta, namelijk dat de Jezuscultus een verbastering was van de vergoddelijking van Julius Caesar: zelfde voorletters, iets met rivieren (Jordaan en Rubico), verraden … frappante overeenkomsten, niet?
_Al antieke heidenen
Ik geloof in Jezus, dat wil zeggen ik houd het voor uiterst waarschijnlijk dat ene Jezus van Nazareth een paar jaar als goeroe in Galilea is opgetreden. Als paganist bevind ik me in het goede gezelschap van antieke geestverwanten. In de eerste plaats is dat Tacitus. Deze grimmige – en daarom mijn favoriete – historicus schreef omstreeks het jaar 115 in zijn Jaarboeken (Annales) dat keizer Nero de schuld van de grote brand van Rome in 66 op de 'chrestianen’ schoof . 'De oorsprong van die naam, Christus, was onder het keizerschap van Tiberius door procurator Pontius Pilatus terechtgesteld.’ Deze melding wint aan betrouwbaarheid, omdat zij werd gedaan door iemand die niets moest hebben van de lieden, die dan wel geen brand hadden gesticht, maar wel schanddaden, flagitia, bedreven en er een verderfelijke dweperij, superstitio op na hielden. Toen ik in een debat met Carotta dit bewijsstuk aanvoerde, werd het weggewimpeld als een later invoegsel van christenen …
Mijn tweede medestander is Kelsos, die omstreeks 180, in Ware rede, alèthes logos, als eerste het christendom aan een doorwrochte kritiek onderwierp. Natuurlijk waren een maagdelijke geboorte en een opstanding uit de dood lariekoek, maar de heidense intellectueel, die onvergelijkelijk dichter bij de gebeurtenissen en bronnen stond dan een Carotta, trekt het bestaan van Jezus niet in twijfel. 'Hij bestaat lekker niet!’ zou anders het meest vernietigende argument zijn geweest.
Mijn tweede medestander is Kelsos, die omstreeks 180, in Ware rede, alèthes logos, als eerste het christendom aan een doorwrochte kritiek onderwierp. Natuurlijk waren een maagdelijke geboorte en een opstanding uit de dood lariekoek, maar de heidense intellectueel, die onvergelijkelijk dichter bij de gebeurtenissen en bronnen stond dan een Carotta, trekt het bestaan van Jezus niet in twijfel. 'Hij bestaat lekker niet!’ zou anders het meest vernietigende argument zijn geweest.
_Bethlehem moest
Goed, die Jezus moet dus wel eens geboren zijn. Slechts twee van de vier evangelies maken er echter gewag van. Het bekendste is het kerstverhaal van Lucas, dat in deze periode met ontroering wordt voorgelezen. Het verhaal rammelt behoorlijk. 'Ze wikkelde Hem in doeken en legde Hem in een voederbak, omdat er voor hen geen plaats was in de herberg.’ 'Ho ho’, zou de onderwijzer zeggen als je dit in een opstel schreef, 'je had eerst moeten vertellen dat ze hun toevlucht in de stal van de herberg vonden’. Het deponeren van baby’s in voerbakken bij volgeboekte accommodatie is niet logisch.
Ook historisch zitten er anomalieën in. Augustus heeft wel tellingen van Romeinse burgers gehouden, maar nooit van de hele rijksbevolking. Waarom zou-ie? En waarom moesten Jozef en Maria zich bij die fictieve volkstelling nu juist in Bethlehem laten registreren?
Wel, die plaats moest van het Oude Testament. Die bijbelse aap komt uit de mouw bij Mattheüs. Tot vervelens toe merkt deze evangelist op dat iets gebeurde om een bepaald bijbelwoord in vervulling te laten gaan. De moderne kritische lezer merkt de 'framing’ alras op. Als de drie oosterse wijzen bij Herodes vragen waar de Messias geboren zou worden, weten de schriftgeleerden te melden: 'In Bethlehem in Judea, want dat wordt al verteld in de heilige boeken’.
Ook historisch zitten er anomalieën in. Augustus heeft wel tellingen van Romeinse burgers gehouden, maar nooit van de hele rijksbevolking. Waarom zou-ie? En waarom moesten Jozef en Maria zich bij die fictieve volkstelling nu juist in Bethlehem laten registreren?
Wel, die plaats moest van het Oude Testament. Die bijbelse aap komt uit de mouw bij Mattheüs. Tot vervelens toe merkt deze evangelist op dat iets gebeurde om een bepaald bijbelwoord in vervulling te laten gaan. De moderne kritische lezer merkt de 'framing’ alras op. Als de drie oosterse wijzen bij Herodes vragen waar de Messias geboren zou worden, weten de schriftgeleerden te melden: 'In Bethlehem in Judea, want dat wordt al verteld in de heilige boeken’.
_Ook Egypte moest
Herodes ontbiedt hen en laat hen naar Bethlehem gaan. Daar vereerden ze moeder en kind, ook met dure geschenken: goud, wierook en mirre. In een droom gewaarschuwd, maakte ze zich uit de voeten zonder bij Herodes langs te gaan. Jozef krijgt weer eens een droom. Daarin wordt hem bevolen naar Egypte te gaan: 'Dat moest zo gebeuren. Want dat wordt al verteld in de heilige boeken’. Het gaat daar natuurlijk over Mozes, die de Exodus leidde. Jezus wordt aan hem gespiegeld.
_Kindermoord moest
Met verwijzingen naar de Joodse bijbel is Mattheüs doorspekt. Ook de daaropvolgende moord op jongetjes tot twee jaar in Bethlehem zou al zijn voorspeld. Het verhaal van de afslachting van de 'Onnozele-Kinderen’ (viering 28 december) is echter aantoonbaar fictie. En weer verraadt Mattheüs waarom dat moest geschieden: 'Toen gebeurde er wat al door de profeet Jeremia gezegd was: "In Rama wordt gehuild en geschreeuwd. Rachel huilt om haar kinderen. Ze wil niet dat iemand haar komt troosten, want haar kinderen zijn er niet meer”.’
Deze verwijzing klopt van geen kanten. In Rama werd geweeklaagd ten tijde van de Babylonische ballingschap. Misschien was het een soort doorgangskamp voor opgepakte Joden, over wier lijden de profeet jeremieert. Bovendien ligt Rama zeven kilometer ten noorden van Jeruzalem en Bethlehem tien kilometer zuidelijker! Dus hier is weer eens een bijbeltekst er met de haren bijgesleept.
Niettemin vieren christenen getrouwelijk op 28 december de Onnozele (Onschuldige) Kinderen, maar ze herdenken een uit de duim gezogen verhaal. Zo’n massamoord op bloedjes van kinderen zou anders koren zijn geweest op de molen van de Joodse historicus Flavius Josephus. Die laat geen gelegenheid voorbijgaan om Herodes zwart te maken, maar bij hem geen woord over de kindermoord.
Deze verwijzing klopt van geen kanten. In Rama werd geweeklaagd ten tijde van de Babylonische ballingschap. Misschien was het een soort doorgangskamp voor opgepakte Joden, over wier lijden de profeet jeremieert. Bovendien ligt Rama zeven kilometer ten noorden van Jeruzalem en Bethlehem tien kilometer zuidelijker! Dus hier is weer eens een bijbeltekst er met de haren bijgesleept.
Niettemin vieren christenen getrouwelijk op 28 december de Onnozele (Onschuldige) Kinderen, maar ze herdenken een uit de duim gezogen verhaal. Zo’n massamoord op bloedjes van kinderen zou anders koren zijn geweest op de molen van de Joodse historicus Flavius Josephus. Die laat geen gelegenheid voorbijgaan om Herodes zwart te maken, maar bij hem geen woord over de kindermoord.
Het hele verhaal van Jezus in de vier evangelies heeft alle kenmerken van een mythe: veel fictie rond een beetje feitelijkheid. In het kerstverhaal ontbreekt zelfs de reële kern.
Meer weten over de al vroeg ontmaskerde onzinnigheden van het christendom? Zie mijn boek Je hebt gewonnen, Galileeër. Denken versus geloven in de oudheid (2023). Zie ook deze aflevering van De Gedachtestreep.
Meer van Anton van Hooff